Danıştay 10. Daire 2021/3088 Esas 2021/5170 Karar Sayılı İlamı

T.C.
D A N I Ş T A Y
ONUNCU DAİRE
Esas No : 2021/3088
Karar No : 2021/5170


TEMYİZ EDEN (DAVALILAR) : 1- ... Bakanlığı / ANKARA
VEKİLİ : Av. ...

2- ... Valiliği / ...
VEKİLİ : Av. ...

TEMYİZ EDEN
(DAVALI YANINDA MÜDAHİLLER) : 1- ... Derneği
VEKİLİ : Av. ...
UETS: ...
2- ... Organize Sanayi Bölgesi
VEKİLİ : Av. ...


KARŞI TARAF (DAVACILAR) : 1- ...
VEKİLLERİ : Av. ...
UETS: (...)
Av. ...
UETS: (...)
2- ...
3- ...
VEKİLLERİ : Av. ...
UETS: (...)

İSTEMİN_KONUSU : ... Bölge İdare Mahkemesi ... İdari Dava Dairesinin ... tarih ve E:..., K:... sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.

YARGILAMA SÜRECİ :
Dava konusu istem: Davacılar tarafından; Sakarya ili, Ferizli ilçesi, ... -... ve ... mahalleleri sınırları içerisinde yer alan 530 hektar alanın, ... Otomotiv ve Metal İhtisas OSB yeri olarak belirlenmesine ilişkin Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü'nün ... tarih ve E... sayılı yer seçimi kararının iptali istenilmiştir.

İlk Derece Mahkemesi kararının özeti: ... İdare Mahkemesince verilen ... tarih ve E:..., K:... sayılı kararla; davacılar ... ve ... 'ın 14/09/2020 tarihinde UYAP sistemi üzerinden gönderilen dilekçe ile davadan feragat ettiği bildirildiğinden, davanın davacılar ... ve ...'a yönelik kısmı bakımından feragat nedeniyle karar verilmesine yer olmadığına, davacı ...'e yönelik kısım bakımından ise, davalı Bakanlıkça 18/11/2015 tarihli mülga OSB Yer Seçimi Yönetmeliği'nin 17. maddesi uyarınca oluşturulması zorunlu Komisyona temsilci gönderecek olan ve Yönetmeliğin Ek-1 listesinde sayılan kurum ve kuruluşlara 16/01/2018 tarihinde toplantı yapılacağına dair 21/12/2017 tarihli davet yazısı gönderildiği, ancak aynı Yönetmelikte yapılan ve Komisyon toplantı tarihi olan 16/01/2018 tarihinden önce (29/12/2017 tarih ve 30285 sayılı Resmi Gazete'de) yayımlanarak yürürlüğe giren değişiklik ile Yer Seçimi Komisyonuna Üye Gönderecek Kurumlar Listesine Milli Savunma Bakanlığı ve Kalkınma Bakanlığı'nın da eklendiği, dava konusu yer seçimi kararının alındığı tarihten (27/02/2019) önce 02/02/2019 tarih ve 30674 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren OSB Yer Seçimi Yönetmeliği'nde ise komisyona üye gönderecek kurumların 18/11/2015 tarihli mülga Yönetmelikte 21/12/2017 tarihinde yapılan değişiklik ile belirlendiği haliyle düzenlendiği, yalnızca Kalkınma Bakanlığı (09/07/2018 tarih ve 30473 sayılı (3. Mükerrer) Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 703 KHK uyarınca; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Kalkınma Bakanlığı birleştirilerek ismi Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı olarak değiştirilmiştir) yerine İlgili Kalkınma Ajansı Genel Sekreterliği'nin eklendiği, bu halde davalı Bakanlıkça Yer Seçimi Komisyonu bakımından oluşan yeni hukuki durum uyarınca Milli Savunma Bakanlığı ve İlgili Kalkınma Ajansı Genel Sekreterliğinin katılımıyla yeniden Komisyon oluşturularak ya da Milli Savunma Bakanlığı ve İlgili Kalkınma Ajansından görüş alındıktan sonra yer seçimi kararının kesinleştirilmesi gerekirken usulüne uygun yer seçimi komisyon raporu alınmadan tesis edilen dava konusu işlemde şekil yönünden hukuka uyarlık görülmediği; öte yandan, 18/11/2015 tarihli mülga OSB Yer Seçimi Yönetmeliğinin 20. maddesi, 1. fıkrası, (b) bendinde ve işlem tarihinde yürürlükte bulunan 02/02/2019 tarihli OSB Yer Seçimi Yönetmeliğinin 9. maddesi, 1. fıkrası, (b) bendinde, yer seçimi kararının kesinleşmesinden önce İhtisas OSB için Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) olumlu belgesinin alınması zorunlu unsurlar arasında sayıldığı, dava konusu ihtisas organize sanayi bölgesi olarak belirlenen yaklaşık 530 hektarlık alan içinde kurulması planlanan işletmelerin her ne kadar ÇED Yönetmeliği Ek-1 ve Ek-2 listesinde yer projeler yönünden taahhüt verdikleri görülerek Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü'nün 18/01/2019 tarih ve E.13147 sayılı işlemi üzerine Sakarya Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü'nün 28/01/2019 tarih ve E.2000 sayılı kararı ile dava konusu OSB hakkında ÇED kapsam dışı kararı verilmiş ise de; dava konusu yer seçimi işlemi açısından OSB Yer Seçimi Yönetmeliği'nin özel mahiyette yönetmelik, Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin ise genel mahiyette yönetmelik olduğu, özel normun bulunması ve konu ile ilgili düzenleme yapmış olması durumunda direkt olarak özel normun ilgili maddesinin uygulanması gerektiği, OSB Yer Seçimi Yönetmeliği'nin 9/1-b maddesi gereği, ihtisas organize sanayi bölgesi için ÇED olumlu kararı alınmasının istisna olmaksızın zorunlu olduğu, bu kapsamda, ihtisas organize sanayi bölgesi kurulacak alanın toplam büyüklüğü ile uzun ve orta vadede çevre ve insan sağlığına, hayvansal ve zirai faaliyetlere etki de gözetildiğinde, kamu yararı uyarınca ÇED olumlu kararı alınmadan tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı gerekçeleriyle dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.
Bölge Mahkemesi kararının özeti: ... Bölge İdare Mahkemesi ... İdari Dava Dairesince; davalı idareler ve davalı idareler yanında müdahillerin istinaf başvurularının reddine karar verilmiştir.

TEMYİZ_EDENLERİN_İDDİALARI :
Davalı Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Tarafından;
Dava konusu yer seçimi kararının hazırlık işlemi niteliğinde olduğu ve idari davaya konu olabilecek kesin, icrai ve yürütülmesi zorunlu bir işlem olmadığı, 18/11/2015 tarihinden 29/12/2017 tarihine kadar yürürlükte olan OSB Yer Seçimi Yönetmeliğinde dava konusu yer seçiminin başlayıp ilgili kurumların komisyona davet edildiği tarihe kadar Milli Savunma Bakanlığı ve ilgili Kalkınma Ajansından görüş alınması şeklinde bir düzenlemenin bulunmadığı, 29/12/2017 tarihinden sonra yürürlüğe giren Yönetmelikte de anılan kurumların yer seçim komisyonuna katılmalarının ve görüş bildirmelerinin zorunlu olmadığı, bu eksikliğin sonuca etki etmeyen tali bir şekil eksikliği olduğu, zorunlu olmadığı halde dava tarihinden sonra Doğu Marmara Kalkınma Ajansının 07/04/2020 tarihli, Milli Savunma Bakanlığı'nın ise 07/05/2020 tarihli olumlu görüşlerinin dosyaya sunulduğu, Yer Seçimi Komisyonu için Bakanlıklarınca talep yazısının yazıldığı tarihte 18/11/2015 tarihli OSB Yer Seçimi Yönetmeliğinin yürürlükte olduğu ve anılan Yönetmelikte belirtilen kurumların Yer Seçimi Komisyonuna davet edildiği, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü’nün 18/01/2019 tarih ve 13147 sayılı yazısı ile işleme konu ihtisas OSB’de yer alacak projelerin ÇED Yönetmeliği kapsamında kalmadığının tespit edildiği, bu durumda ÇED kapsamında olmayan bir proje için ÇED Olumlu kararı verilmesinin mümkün olmadığı; bu haliyle, kurulması planlanan ihtisas OSB projesinin ÇED Yönetmeliğinin Ek-1 ve EK-2 listesinde yer almaması sebebiyle Sakarya Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünden alınan ÇED Kapsam Dışı kararı uyarınca tesis edilen yer seçimi kararında hukuka aykırılık bulunmadığı ileri sürülerek Bölge İdare Mahkemesi kararının bozulması gerektiği ileri sürülmektedir.
Davalı Sakarya Valiliği Tarafından;
Davanın görüm ve çözümünde ... İdare Mahkemelerinin yetkili olduğu, idareleri yönünden husumet nedeniyle davanın reddine karar verilmesi gerektiği, dava konusu yer seçimi kararının hazırlık işlemi niteliğinde olduğu ve idari davaya konu olabilecek kesin, icrai ve yürütülmesi zorunlu bir işlem olmadığı, yargılama sırasında görüşleri eksik olduğu tespit edilen Doğu Marmara Kalkınma Ajansı ile Milli Savunma Bakanlığı'nın olumlu görüşlerinin alındığı, bu durumda sonuca etkili olmadığı anlaşılan ve sonradan tamamlanan eksiklik nedeniyle iptal kararı verilmesinin hukuka aykırı olduğu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü’nün 18/01/2019 tarih ve 13147 sayılı yazısı ile işleme konu ihtisas OSB’de yer alacak projelerin ÇED Yönetmeliği kapsamında kalmadığının tespit edildiği, buna göre ÇED kapsamında olmayan bir proje için ÇED Olumlu kararı verilmesinin mümkün olmadığı, bu haliyle, kurulması planlanan ihtisas OSB projesinin ÇED Yönetmeliğinin Ek-1 ve EK-2 listesinde yer almaması sebebiyle Sakarya Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünden alınan ÇED Kapsam Dışı kararı uyarınca tesis edilen yer seçimi kararında hukuka aykırılık bulunmadığı ileri sürülerek Bölge İdare Mahkemesi kararının bozulması gerektiği ileri sürülmektedir.
Davalılar Yanında Müdahil Doğu Marmara Otomotiv ve Sanayiciler Derneği Tarafından;
18/11/2015 tarihinden 29/12/2017 tarihine kadar yürürlükte olan OSB Yer Seçimi Yönetmeliğinde dava konusu yer seçiminin başlayıp ilgili kurumların komisyona davet edildiği tarihe kadar Milli Savunma Bakanlığı ve ilgili Kalkınma Ajansından görüş alınması şeklinde bir düzenlemenin bulunmadığı, 29/12/2017 tarihinden sonra yürürlüğe giren Yönetmelikte de anılan kurumların Yer Seçim Komisyonuna katılmalarının ve görüş bildirmelerinin zorunlu olmadığı, mülga Yönetmeliğin 20. maddesinde ve 29/12/2017 tarihinde yürürlüğe giren Yönetmelikle değişik 19. maddesinde, kurumların temsilcisinin toplantıya katılmasının zorunlu olmadığı, toplantıya katılmasalar ya da görüşlerini bildirmeseler dahi Bakanlıkça olumlu kabul edileceği yönünde düzenlemeye yer verildiği, kaldı ki yargılama sürecinde Doğu Marmara Kalkınma Ajansının ve Milli Savunma Bakanlığının olumlu görüşlerinin dosyaya sunulduğu, bu eksikliğin sonuca etki etmeyen tali bir şekil eksikliği olduğu, 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu’nun 4. maddesi uyarınca komisyonda oybirliği sağlanamaması durumunda yer seçimi ile ilgili nihai kararın Yönetmelikte belirlenen esaslar doğrultusunda Bakanlıkça verileceği, tüm kurumların davet edilmesi ve görüş vermesi yönünde kanuni bir zorunluluğun bulunmadığı, kurulması planlanan ihtisas OSB projesinin ÇED Yönetmeliğinin Ek-1 ve EK-2 listesinde yer almaması sebebiyle Sakarya Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünden alınan ÇED Kapsam Dışı kararı uyarınca ÇED raporuna gerek bulunmadığı, OSB yer seçimine konu alanda kurulacak tesislerin bacasız dumansız sanayi olarak tabir edilen, dolayısıyla çevreye doğrudan veya dolaylı hiçbir zararı söz konusu dahi olmayacak nitelikte otomotiv ve metal ihtisas alanında, metal şekillendirme, makine (talaşlı imalat) ve elektrik ve elektronik sektöründe faaliyet gösterecek tesis ve işletmeler olacağından, ÇED kapsamında olan tesis ve işletmelerin yer seçimine konu alanda faaliyet göstermesinin yasal olarak imkansız olduğu, Yönetmelikte ihtisas OSB’ler için ÇED Olumlu belgesinin alınması yönündeki düzenlemenin anlamının, "ÇED gerekli olduğu takdirde ÇED Olumlu olmalıdır, rapor olumsuz olmamalıdır" şeklinde anlaşılması gerektiği, zira ÇED raporu gerekip gerekmediğine yasal olarak çevre mevzuatı uyarınca ilgili kurumların karar vermesinin asıl olduğu, her ihtisas OSB’nin çevreye zarar verebileceği veya ÇED almak zorunda olacağı veya ÇED gerekli olan bir konuda faaliyet göstereceğinin söylenemeyeceği, sadece ihtisas OSB söz konusu olduğu için ÇED Olumlu belgesinin alınmasının zorunlu kılınamayacağı, bunun tamamen OSB’nin hangi sektörde faaliyet göstereceğine bağlı olduğu, ÇED gerekmediği halde sırf ihtisas OSB olduğu için ÇED Olumlu belgesi alınmasının zorunlu kılınmasının Çevre Kanunu’nun 10. maddesine aykırı olduğu ileri sürülerek Bölge İdare Mahkemesi kararının bozulması gerektiği ileri sürülmektedir.
Davalılar Yanında Müdahil ... Otomotiv ve İhtisas Organize Sanayi Bölgesi Tarafından;
Davanın görüm ve çözümünde ... İdare Mahkemelerinin yetkili olduğu, Sakarya Valiliği yönünden husumet nedeniyle davanın reddine karar verilmesi gerektiği, dava konusu yer seçimi kararının hazırlık işlemi niteliğinde olduğu ve idari davaya konu olabilecek kesin, icrai ve yürütülmesi zorunlu bir işlem olmadığı, Yer Seçimi Komisyonunun Bakanlık tarafından toplantıya çağırıldığı tarihte yürürlükte olan Yönetmelik hükmünün esas alınmış olmasının ve o tarihteki komisyon üyeleri ile devam edilmesinin hukuka uygun olduğu, İdare Mahkemesi kararında Yer Seçimi Komisyonunun işlevini tamamlayıp oy birliğini sağladığı ve süreçten elini çektiği 20/11/2018 tarihinde yürürlükte olan Yönetmelik hükmü gereği komisyonda yer almayan "İlgili Kalkınma Ajansı Genel Sekreterliği"nden görüş alınmamasının hukuka aykırılık olarak değerlendirilmiş olmasının hatalı olduğu, Komisyonun çalışıp raporunu vererek işlevini tamamladıktan sonraki değişikliklerin uygulanacağının kabulünün mümkün olmadığı, gerek OSB Yer Seçimi Yönetmeliğinin mülga 19. maddesi gerekse mer'i 8. maddesi uyarınca Yönetmelikte belirtilen kurumların temsilcilerinin Komisyon toplantısına katılması ve/veya görüş bildirmesi zorunluluğunun bulunmadığı, mevzuat gereği çağrılsa dahi katılımı zorunlu olmayan, katılıp görüş bildirmese ve hatta olumsuz görüş bildirse dahi bu görüşü neticeye etki etmeyen Milli Savunma Bakanlığı ve İlgili Kalkınma Ajansının görüşünün alınmamış olmasının dava konusu işlemin iptaline gerekçe oluşturmayacağı, bu eksikliğin, tali (ikincil) şekil eksikliği olduğu, zira dava konusu olayda anılan kurumların olumsuz görüş vermesi halinde dahi Bakanlığın nihai kararı ile neticenin değişmediği, yargılama sırasında bu eksikliğin giderilmesini teminen Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından, 01/04/2020 tarihli yazı ile Mahkemenin görüşünün eksik olduğunu tespit ettiği Milli Savunma Bakanlığından ve Doğu Marmara Kalkınma Ajansı Genel Sekreterliğinden kurum görüşleri istendiği ve kurumlardan olumlu görüş geldiği, bu durumda usul ekonomisi bakımından sonuca etkili olmadığı anlaşılan ve sonradan tamamlanan, tali nitelikteki eksiklik nedeniyle iptal kararı verilmesinin hukuka aykırı olduğu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğünün 18/01/2019 tarih ve E.13147 sayılı kararı ile dava konusu İhtisas OSB'de yer alacak projelerin ÇED Yönetmeliği kapsamında yer almadığının tespit edildiği, bu durumda ÇED kapsamında olmayan bir proje için "ÇED Olumlu" kararı verilmesinin mümkün olmadığı, bu haliyle kurulması planlanan ... Otomotiv ve Metal İhtisas OSB projesinin ÇED Yönetmeliğinin Ek-1 ve Ek-2 listesinde yer almaması sebebiyle Sakarya Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünce alınan "ÇED kapsam dışı" kararı uyarınca tesis edilen dava konusu yer seçimi kararında bu yönüyle hukuka aykırılık bulunmadığı ileri sürülerek Bölge İdare Mahkemesi kararının bozulması gerektiği ileri sürülmektedir.

KARŞI_TARAFIN_SAVUNMASI : Davacılardan ... tarafından; temyiz başvurularının reddi gerektiği savunulmaktadır.

DANIŞTAY TETKİK HAKİMİ : ...
DÜŞÜNCESİ : Temyiz istemlerinin kabulü ile Bölge İdare Mahkemesi kararının bozulması gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA

Karar veren Danıştay Onuncu Dairesince, Tetkik Hâkiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 17. maddesi, 2. fıkrası uyarınca davalı idareler yanında müdahillerin duruşma istemleri yerinde görülmeyerek ve dosyanın tekemmül ettiği görüldüğünden yürütmenin durdurulması istemleri hakkında ayrıca bir karar verilmeksizin gereği görüşüldü:

İNCELEME VE GEREKÇE :

MADDİ OLAY :
Sakarya Valiliği Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü tarafından davalı Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'na gönderilen 24/08/2017 tarih ve E.32156 sayılı yazı ile; Sakarya ili, Ferizli ilçesi, ... Mevkiinde yer alan 727 hektarlık alanın Otomotiv ve Metal İhtisas OSB yeri olarak incelenmesinin talep edilmesi üzerine Bakanlık yetkililerince 03-06/10/2017 tarihleri arasında yer seçimi etüdü yapılmıştır.
Etüd çalışmalarında önerilen alan içerisinde bulunan planlı konut alanı, kırsal yerleşik alan ve orman alanı, önerilen alan sınırlarından çıkartılarak sınır 642 hektar olarak belirlenmiş, akabinde DSİ görüşleri doğrultusunda alan büyüklüğü 623 hektara indirilmiştir.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü'nün 21/12/2017 tarih ve 5321 sayılı davet yazısı ile, 16/01/2018 tarihinde mahallinde Yer Seçimi Komisyonu toplantısı yapılacağı hususunun, 18/11/2015 tarih ve 29536 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan ve anılan tarihte yürürlükte olan Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliğinin ekinde yer alan kurumlara bildirilmesi üzerine, 16/01/2018 tarihinde Yer Seçimi Komisyonu toplanmış ve buna ilişkin rapor hazırlanmış, devam eden süreçte toplantıya katılan ve katılmayan tüm kurumların görüşleri oy birliği ile tamamlanmıştır.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü'nün 10/04/2018 tarih ve E.437 sayılı yazısı ve Bakan onayı ile yaklaşık 618 hektar alan için kamu yararı kararı alınmıştır.
Sakarya İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nün 20/11/2018 tarih ve 34048564 sayılı yazısı içeriğinde belirtilen nedenlerle alan büyüklüğü 88 hektar daha küçültülerek 530 hektara düşürülmüştür.

Sakarya Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nün 28/01/2019 tarih ve 2000 sayılı yazısı ile; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 18/01/2019 tarih ve 13147 sayılı yazısı gereği, kurulması planlanan OSB’nin ÇED Yönetmeliği listesinde yer almadığından bahisle kapsam dışı olarak değerlendirildiği bildirilmiştir.
Sakarya Valiliği İl Sanayi ve Teknoloji Müdürlüğü'nün 01/02/2019 tarih ve E.5069 sayılı yazısı ile hazırlanan jeolojik etüd raporu, toprak koruma projesi ve ilgili belgelerin davalı Bakanlığa gönderilmesini müteakip yapılan yazışmaların ardından, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü’nün dava konusu ... tarih ve ... sayılı kararı ile Sakarya ili, Ferizli ilçesi, ..., ..., ... ve ... mahalleleri sınırları içerisinde yer alan yaklaşık 530 hektar büyüklüğündeki alanın, 02/02/2019 tarih ve 30674 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliği'nin 9. maddesi uyarınca "Sakarya ... Otomotiv ve Metal İhtisas OSB" yeri olarak sınırlarının kesinleştirilmesine karar verilmiştir.
Bunun üzerine, ... tarih ve ... sayılı yer seçimi kararının iptali istemiyle bakılan dava açılmıştır.

İLGİLİ MEVZUAT:
4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu'nun "Yer seçimi, kuruluş ve planlama" başlıklı 4. maddesinde, OSB'lerin yer seçimine ilişkin yönetmeliğe göre uygun görülen yerlerde Bakanlığın onayı ile kurulacağı, OSB’lere ait yer seçiminin, Bakanlığın koordinatörlüğünde ilgili kurum ve kuruluşların temsilcilerinin katılımıyla oluşan yer seçimi komisyonunun yerinde yaptığı inceleme sonucunda, varsa üst ölçekli plan kararları dikkate alınarak yapılacağı, komisyonda kararların oybirliği ile alınacağı, oy birliği sağlanamaması durumunda yer seçimi ile ilgili nihai kararın yönetmelikte belirlenen esaslar doğrultusunda Bakanlıkça verileceği, mevzuat gereğince korunması gereken ve sanayi tesislerinin kurulmasına izin verilmeyen alanların OSB yeri olarak incelemeye alınmayacağı hüküm altına alınmıştır.
18/11/2015 tarih ve 29536 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü'nün 16/01/2018 tarihinde mahallinde Yer Seçimi Komisyonu toplantısı yapılacağına ilişkin 21/12/2017 tarih ve 5321 sayılı davet yazısının gönderildiği tarihte yürürlükte olan mülga Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliği'nin "Tanımlar" başlıklı 4. maddesi, 1. fıkrası, (d) bendinde, "Komisyon"un Ek-1'de yer alan listedeki kurumların temsilcilerinin oluşturduğu Yer Seçimi Komisyonunu ifade ettiği; "Komisyonun oluşturulması" başlıklı 17. maddesinde, Komisyonun Bakanlığın koordinatörlüğünde Ek-1’de yer alan listedeki kurumların temsilcilerinin katılımıyla oluşacağı, Bakanlık tarafından komisyona üye gönderecek kurumlara yer seçimi tarihi, toplantı yeri ile belirlenen alan/alanlara ait haritalar ve alan özelliklerinin en az 15 gün süre verilerek önceden gönderileceği, Kurumlardan yetki ve görev alanlarına giren konular hakkında nihai görüş vermek üzere komisyona yetkili temsilcilerini göndermelerinin isteneceği, Bakanlık tarafından gerekli görülmesi durumunda, komisyona üye gönderecek kurum listesinin kapsamının genişletilebileceği, Ek-1’de veya genişletilen listede belirtilen kurumların temsilcileri dışında hiç kimsenin komisyona katılamayacağı, ancak talep olması halinde Bakanlık tarafından belirlenecek sivil toplum kuruluş temsilcilerinin gözlemci olarak komisyona katılabileceği; "Komisyon kararı ve raporu" başlıklı 19. maddesi, 2. fıkrasında, Bakanlıkça bildirilen yer ve tarihte yapılan komisyon toplantısına temsilcisi katılmayan ve/veya toplantıda daha sonra görüş bildireceğini ifade eden kurumların komisyon toplantısından sonra en geç otuz gün içinde nihai görüşlerini Bakanlığa bildirmelerinin zorunlu olduğu, bu süre içerisinde görüşünü bildirmeyen kurumların görüşünün Bakanlık tarafından olumlu kabul edileceği; "OSB yerinin kesinleşmesi" başlıklı 20. maddesinde, 19. maddede açıklanan şekilde hazırlanan yer seçimi komisyon raporu ve varsa Bakanlığa sonradan gönderilen kurum ve kuruluş görüşleri doğrultusunda OSB yerinin, Bakanlıkça belirlenen teknik şartname doğrultusunda gözlemsel jeolojik etüt raporunun hazırlanmasını, İhtisas OSB söz konusu ise Çevresel Etki Değerlendirmesi olumlu belgesinin alınmasını, seçilen arazi içerisinde mera vasfında parsel olması durumunda ilgili kuruma yapılacak başvuru ile vasıf değişikliğinin yapılarak hazine adına tescil edilmesini, seçilen arazi içerisinde devletin hüküm ve tasarrufunda tescil harici yerler bulunması halinde hazine adına tescilinin yapılmasını müteakip Bakanlık tarafından kesinleştirileceği, kesinleşen OSB yerinin uygun bulunduğunun, yer seçimi komisyon raporu ve varsa Bakanlığa sonradan gönderilen kurum ve kuruluş görüşlerinde belirtilen şartlarla birlikte ilgili valiliğe ve ilgili kurum ve kuruluşlara bildirileceği düzenlemelerine yer verilmiş; Yönetmeliğin Ek-1 sayılı listesinde Yer Seçimi Komisyonuna üye gönderecek kurumlar; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, İl Özel İdaresi veya Yatırım ve İzleme Koordinasyon Başkanlığı (YİKOB), İlgili Belediye (incelenen alan/alanların belediye sınırları içerisinde olması halinde) ve İl Halk Sağlığı Müdürlüğü olarak gösterilmiştir.
29/12/2017 tarih ve 30285 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan ve yayımı tarihinde yürürlüğe giren, Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğin 4. maddesiyle, 18/11/2015 tarih ve 29536 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Yönetmeliğin 20. maddesi, 1. fıkrasına "görüşleri" ibaresinden sonra gelmek üzere “ile Bakanlığın kararı” ibaresi; 5. maddesiyle değiştirilen Ek-1'de yer alan Yer Seçimi Komisyonuna Üye Gönderecek Kurumlar Listesi'ne ise, "Kalkınma Bakanlığı" ve "Milli Savunma Bakanlığı" eklenmiştir.
02/02/2019 tarih ve 30674 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliği'nin "OSB yerinin kesinleşmesi" başlıklı 9. maddesinde de, OSB yerinin, ihtisas OSB söz konusu ise Çevresel Etki Değerlendirmesi olumlu belgesinin alınmasını müteakip Bakanlık tarafından kesinleştirileceği düzenlemesine yer verilmiştir.
2872 sayılı Çevre Kanunu'nun "Çevresel etki değerlendirilmesi" başlıklı 10. maddesinde, gerçekleştirmeyi plânladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve işletmelerin, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu veya proje tanıtım dosyası hazırlamakla yükümlü oldukları, "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı" veya "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Kararı" alınmadıkça bu projelerle ilgili onay, izin, teşvik, yapı ve kullanım ruhsatı verilemeyeceği; proje için yatırıma başlanamayacağı ve ihale edilemeyeceği, Çevresel Etki Değerlendirmesine tâbi projeler ve Stratejik Çevresel Değerlendirmeye tâbi plân ve programlar ve konuya ilişkin usûl ve esasların Bakanlıkça çıkarılacak yönetmeliklerle belirleneceği hükümleri yer almaktadır.
Anılan maddeye dayanılarak hazırlanan ve 25/11/2014 tarih ve 29186 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin "Tanımlar ve kısaltmalar" başlıklı 4. maddesinde, "Bakanlık" kelimesinin Çevre ve Şehircilik Bakanlığını ifade ettiği; "Yetki" başlıklı 5. maddesinde, bu Yönetmeliğe tabi projeler hakkında "ÇED Olumlu", "ÇED Olumsuz", "ÇED Gereklidir" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararlarını verme yetkisinin Bakanlığa ait olduğu, ancak Bakanlığın gerekli gördüğü durumlarda "ÇED Gereklidir" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararının verilmesi konusundaki yetkisini, sınırlarını belirleyerek yetki genişliği esasına göre Valiliklere devredebileceği; "Çevresel etki değerlendirmesi başvuru dosyası, çevresel etki değerlendirmesi raporu veya proje tanıtım dosyası hazırlama yükümlülüğü" başlıklı 6. maddesinde, bu Yönetmelik kapsamındaki bir projeyi gerçekleştirmeyi planlayan gerçek veya tüzel kişilerin Çevresel Etki Değerlendirmesine tabi projeleri için; ÇED Başvuru Dosyasını, ÇED Raporunu, Seçme Eleme Kriterleri uygulanacak projeler için ise Proje Tanıtım Dosyasını, Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşlara hazırlatmak, ilgili makama sunulmasını sağlamak ve proje kapsamında verdikleri taahhütlere uymakla yükümlü oldukları, bu Yönetmeliğe tabi projeler için "Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu" kararı veya "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararı alınmadıkça bu projelerle ilgili teşvik, onay, izin, yapı ve kullanım ruhsatı verilemeyeceği, proje için yatırıma başlanamayacağı ve ihale edilemeyeceği, ancak bu durumun söz konusu teşvik, onay, izin ve ruhsat süreçlerine başvurulmasına engel teşkil etmeyeceği; "Çevresel etki değerlendirmesine tabi projeler" başlıklı 7. maddesinde, "bu Yönetmeliğin Ek-1 listesinde yer alan projelere, "ÇED Gereklidir" kararı verilen projelere, kapsam dışı değerlendirilen projelere ilişkin kapasite artırımı ve/veya genişletilmesinin planlanması halinde, mevcut proje kapasitesi ve kapasite artışları toplamı ile birlikte projenin yeni kapasitesi ek-1 listesinde belirtilen eşik değer veya üzerinde olan projelere ÇED Raporu hazırlanmasının zorunlu olduğu; "Olağanüstü durumlar ve özel hükümler" başlıklı 24. maddesinde, Organize Sanayi Bölgeleri, İhtisas Organize Sanayi Bölgeleri, Endüstri Bölgeleri, Serbest Bölgeler ile Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde kurulması planlanan projeler için uygulanacak ÇED sürecine ilişkin yöntemin Bakanlıkça belirleneceği; Yönetmeliğin çevresel etki değerlendirmesi uygulanacak projeleri gösteren Ek-1 Listesi'nin 33 numaralı bendinde, İhtisas Organize Sanayi Bölgeleri'ne Yönetmeliğin Ek-1 listesi ve Ek-2 listesinde yer alan projeler bakımından çevresel etki değerlendirmesi uygulanacağı düzenlemelerine yer verilmiştir.

HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
A-Temyize Konu Bölge İdare Mahkemesi Kararının Husumet Yönünden İncelenmesi:
Bakılan dava; Sakarya ili, Ferizli ilçesi, ... -...-... ve ... mahalleleri sınırları içerisinde yer alan 530 hektar alanın, ... Otomotiv ve Metal İhtisas OSB yeri olarak belirlenmesine ilişkin Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü'nün ... tarih ve ... sayılı yer seçimi kararının iptali istemiyle, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (Mülga Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı) hasım gösterilerek açılmış; ... İdare Mahkemesi'nin 04/02/2020 tarihli ara kararıyla Sakarya Valiliği de anılan Bakanlık yanında hasım mevkiine alınmış ve dosya her iki idare yönünden tekemmül ettirilerek Sakarya Valiliği yönünden de esasa ilişkin hüküm kurulmuştur.
Dava konusu yer seçimi kararının, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü tarafından tesis edilmiş olması ve uyuşmazlıkta Sakarya Valiliği'nce tesis edilmiş herhangi bir işlemin iptalinin istenilmemiş olması karşısında, bakılan davanın Sakarya Valiliği husumetiyle görülmesinde hukuka uyarlık bulunmadığı sonucuna varılmıştır.

B-Temyize Konu Bölge İdare Mahkemesi Kararının Esas Yönünden İncelenmesi:
Temyize konu Bölge İdare Mahkemesi kararı ile hukuka uygun bulunan ... İdare Mahkemesinin, davacı ...'e yönelik kısım bakımından dava konusu işlemin iptaline ilişkin 23/10/2020 tarih ve E:2019/965, K:2020/627 sayılı kararının iptale yönelik kısmı ( davanın davacılar Fehmi Eşsiz ve ...'a yönelik kısmı bakımından feragat nedeniyle karar verilmesine yer olmadığına ilişkin kısmı, bu kısma yönelik istinaf başvurusunda bulunulmamış olması nedeniyle kesinlişmiştir) iki gerekçeye dayanmakta olup, anılan gerekçelerin ayrı ayrı incelenmesi gerekmektedir. Buna göre;
a) Yer Seçimi Komisyonunun Mevzuata Uygun Oluşturulmadığına İlişkin Gerekçe Bakımından
Dosyanın incelenmesinden; davalı Bakanlık tarafından 03-06/10/2017 tarihleri arasında yer seçimi etüdü yapıldığı, 18/11/2015 tarih ve 29536 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliği Ek-1'de yer alan listedeki kurumlara Yönetmeliğin 17. maddesi uyarınca 21/12/2017 tarihinde davet yazısı gönderildiği ve 16/01/2018 tarihinde Yer Seçimi Komisyonunun toplandığı anlaşılmaktadır.
İdari işlemlerin, tesis edildikleri tarihte yürürlükte olan mevzuata uygun şekilde tesis edilmesi gerekmekte olup, hukuki denetimlerinin de tesis edildikleri andaki hukuki duruma göre yapılması idare hukukunun genel ilkelerindendir.
Yukarıda da izah edildiği üzere; davalı Bakanlık tarafından, 18/11/2015 tarih ve 29536 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliği'nin 17. maddesi uyarınca Yer Seçimi Komisyonunun oluşturulmasına ilişkin süreç 21/12/2017 tarihli davet yazıları ile başlatılmış ve devamında Yer Seçimi Komisyonu toplanmıştır.
Davalı Bakanlıkça 21/12/2017 tarihinde yürürlükte olan Yönetmelik hükmünde yer alan kurumlara davet yazısı gönderildiği konusunda herhangi bir ihtilaf bulunmamaktadır.
Yönetmeliğin Ek-1'inde yer alan listedeki kurumlara davet yazısı gönderilmesi, yer seçimine ilişkin sürecin bir aşaması olup, 21/12/2017 tarihinde Yönetmeliğin 17. maddesine uygun şekilde, Ek-1'de yer alan listedeki kurumlara davet yazısı gönderilerek bu aşama tamamlanmıştır.
21/12/2017 tarihli davet yazısının gönderilmesinden sonra Yönetmelikte yapılan değişiklik nedeniyle, davalı Bakanlık tarafından Ek-1'de yer alan listeye yeni eklenen kurumlara da davet yazısı gönderilmesi veya anılan kurumların görüşünün alınması gerektiğinin kabulü, idari işlemlerin hukuki denetimlerinin tesis edildikleri andaki hukuki duruma göre yapılacağı ilkesine aykırı olacaktır.
Bu nedenle; davalı Bakanlık tarafından, 21/12/2017 tarihinde yürürlükte olan Yönetmelik maddesinde yer alan kurumlara davet yazısı gönderilmesinde ve Yer Seçimi Komisyonunun anılan kurumların katılımıyla oluşmasında hukuka aykırılık, temyize konu Bölge İdare Mahkemesi kararı ile hukuka uygun bulunan İdare Mahkemesi kararının aksi yöndeki gerekçesinde ise hukuki isabet bulunmamaktadır.
b) Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliği'nin 9. Maddesi Gereği, İhtisas Organize Sanayi Bölgesi İçin ÇED Olumlu Kararı Alınmasının Zorunlu Olduğuna İlişkin Gerekçe Bakımından
Dosyanın incelenmesinden; Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü'nce Sakarya Valiliği Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü'ne gönderilen 27/11/2018 tarih ve E.40658 sayılı yazı ile, işleme konu OSB'nin ihtisas OSB olması nedeniyle, 2872 sayılı Çevre Kanunu gereğince ilgili kuruma yapılacak başvuru neticesinde ÇED Olumlu Belgesinin (yazıda belirtilen diğer belgelerle birlikte) gönderilmesini müteakip yapılacak olan inceleme ve değerlendirmeden sonra söz konusu alan sınırlarının OSB alanı yeri olarak kesinleştirilebileceğinin bildirildiği; bu nedenle 25/11/2014 tarih ve 29186 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin 24. maddesi kapsamında görüş talep edilmesi üzerine Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü'nün 18/01/2019 tarih ve E.13147 sayılı yazısıyla, ihtisas OSB bünyesinde yer alacağı belirtilen metal şekillendirme, makine (talaşlı imalat) ve elektrik elektronik sektöründe faaliyet gösteren yatırımcılara ait projelerin üretim proseslerinde sıcak/soğuk haddeleme, ergitme, döküm, yüzey temizleme ve kaplama faaliyetlerinin yapılmaması koşulu ile kurulması planlanan ... Otomotiv ve Metal İhtisas Organize Sanayi Bölgesine ilişkin ÇED Yönetmeliği kapsamında herhangi bir işlem yapılmasına gerek bulunmadığı, Sakarya Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğüne başvuru yapılarak muafiyet yazısı alınması gerektiği yönünde görüş verildiği; 25/01/2019 tarihli başvuru üzerine Sakarya Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü'nün 28/01/2019 tarih ve E.2000 sayılı yazısı ile, kurulması planlanan OSB'nin 25/11/2014 tarih ve 29186 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği listelerinde yer almaması sebeiyle kapsam dışı olarak değerlendirildiğinin belirtildiği anlaşılmaktadır.
2872 sayılı Çevre Kanunu'nun ve Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin yukarıda aktarılan hükümlerinin değerlendirilmesinden; çevresel etki değerlendirmesine ilişkin sürecin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve yetki devri yapılması durumunda Valiliklerce yürütüleceği; "ÇED Olumlu", "ÇED Olumsuz", "ÇED Gereklidir" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararlarının Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğine tabi, bir başka deyişle anılan Yönetmeliğin kapsamındaki projeler hakkında verileceği, Yönetmeliğin kapsamı dışında kalan projeler hakkında çevresel etki değerlendirmesine ilişkin bir işlem tesis edilmeyeceği sonucuna varılmaktadır.
18/11/2015 tarih ve 29536 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan mülga Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliği'nin 20. maddesinde ve 02/02/2019 tarih ve 30674 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliği'nin 9. maddesinde yer alan, OSB yerinin, ihtisas OSB söz konusu ise Çevresel Etki Değerlendirmesi olumlu belgesinin alınmasını müteakip Bakanlık tarafından kesinleştirileceğine ilişkin düzenlemenin, Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında yer alan ve çevresel etki değerlendirmesine tabi projelere ilişkin olduğu açıktır.
Dava konusu işlemle yer seçimi kesinleştirilen OSB'nin; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü'nün 18/01/2019 tarih ve E.13147 sayılı, Sakarya Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü'nün 28/01/2019 tarih ve E.2000 sayılı yazıları ile, Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği'nin kapsamı dışında değerlendirilmiş olması ve anılan Yönetmelik kapsamında herhangi bir işlem yapılmasına gerek bulunmadığının belirtilmiş olması karşısında, bu işlemlerin iptali istemiyle bir dava açılmadığı da dikkate alındığında, çevresel etki değerlendirmesi konusunda görevli ve yetkili olan idarelerce ÇED Yönetmeliği kapsamı dışında değerlendirilen ihtisas OSB için, Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliği'nin 9. maddesi gereğince ÇED olumlu kararı alınmasının zorunlu olduğunun kabul edilmesi hukuken mümkün değildir.
Bu nedenle; temyize konu Bölge İdare Mahkemesi kararı ile hukuka uygun bulunan İdare Mahkemesi kararının, Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliği'nin 9. maddesi gereği, ihtisas organize sanayi bölgesi için ÇED olumlu kararı alınmasının istisna olmaksızın zorunlu olduğu, ihtisas organize sanayi bölgesi kurulacak alanın toplam büyüklüğü ile uzun ve orta vadede çevre ve insan sağlığına, hayvansal ve zirai faaliyetlere etki de gözetildiğinde, kamu yararı uyarınca ÇED olumlu kararı alınmadan tesis edilen dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı yönündeki gerekçesinde hukuki isabet bulunmamaktadır.
Bu durumda; davanın, davacı ...'e yönelik kısım bakımından dava konusu işlemin iptaline ilişkin ... İdare Mahkemesi kararına yönelik istinaf istemlerinin reddine ilişkin temyize konu ... Bölge İdare Mahkemesi ... İdari Dava Dairesi kararında hukuki isabet bulunmamakta olup, Bölge İdare Mahkemesince yukarıda belirtilen hususlar dikkate alınarak yeniden bir karar verilmesi gerekmektedir.

KARAR SONUCU :
Açıklanan nedenlerle;
1. Davalı idarelerin ve davalı idareler yanında müdahillerin temyiz isteminin kabulüne,
2. Davanın davacılar ... ve ...'a yönelik kısmı bakımından feragat nedeniyle karar verilmesine yer olmadığına, davacı ...'e yönelik kısım bakımından dava konusu işlemin iptaline ilişkin ... İdare Mahkemesi kararının iptale ilişkin kısmına yönelik olarak yapılan istinaf başvurularının reddi yolundaki temyize konu ... Bölge İdare Mahkemesi ... İdari Dava Dairesinin ... tarih ve E:..., K:... sayılı kararının BOZULMASINA,
3. Kullanılmayan ... TL yürütmeyi durdurma harcının istemi hâlinde davalılar yanında müdahil ... Derneği'ne, kullanılmayan ... TL yürütmeyi durdurma harcının istemi hâlinde davalılar yanında müdahil ... Otomotiv ve İhtisas Organize Sanayi Bölgesi'ne iadesine,
4. Yeniden bir karar verilmek üzere dosyanın ... Bölge İdare Mahkemesi .... İdari Dava Dairesine gönderilmesine, 27/10/2021 tarihinde oy birliğiyle kesin olarak karar verildi.