MAHKEMESİ :Kadastro Mahkemesi

Taraflar arasındaki davanın yapılan duruşması sonunda kurulan hükmün Yargıtayca incelenmesi orman yönetimi , Hazine ve ... tarafından istenilmekle, süresinde olduğu anlaşılan temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten sonra dosya incelendi, gereği düşünüldü:

K A R A R

Kadastro sırasında, ... köyü ... yanı mevkii 309 ada 4 parsel sayılı 945,44 m2 yüzölçümündeki taşınmaz, tarla niteliğiyle öncesinde dava dışı 310 ada 25 ilâ 32, 309 ada 2 ilâ 8, 239 ada 1, 2 ve 3 sayılı parsellerin bir bütün olarak atalarından intikal ile ... oğlu ... zilyetliğindeyken, 1986 yılında ölümü ve mirasçıları arasındaki paylaşım ve satışlar sonunda ..."e düştüğü, onun da bu parseli 1994 yılında ... ve ...’ya, bunların da bu yeri 996 da ...’e sattığı, parselin asliye Hukuk mahkemesinin 2001/1146 esasında dava konusu edildiğinden söz edilerek malik hanesi açık bırakılmak suretiyle tesbit edilmiştir.
Asliye hukuk mahkemesinin 2001/1146 Esasına kayıtlı dava dosyasında; ... tarfından davalı sıfatıyla Hazine, köy tüzel kişiliği ve Orman Yönetimi aleyhine 27.12.2009 havale tarihli dilekçede sınırları tarif edilen ... mevkiinde bulunan 1000 m2 yüzölçümündeki taşınmazı daha önce malik sıfatıyla 20 yıldan fazla süredir zilyet eden kişilerden satın aldığı, yararına zamanaşımı zilyetliği yoluyla taşınmaz edinme koşullarının oluştuğu, taşınmazın Medeni Yasanın 713. maddesi hükümlerine göre tapuya tescili istemiyle dava açmış, ... ve arkadaşları tarafından davalı Hazine ve köy tüzel kişiliği ile ... taraf gösterilerek, tescil davasına konu taşınmazın Temmuz 1969 gün ve 63, 64 ve Şubat 1962 tarih 4 sıra numaralı tapu kaydı kapsamında kaldığından, tapu maliki mirasçıları adına tescili istemiyle açtıkları dava, asliye hukuk mahkemesinin 16.05.2002 gün ve 2002/206-552 sayılı kararı ile asliye hukuk mahkemesinin 2001/1146 esasına kayıtlı dava dosyası üzerinde birleştirilip, daha sonra aynı mahkemenin 1982/230 esasına kayıtlı dava ile birleştirilip ayrıldıktan sonra, Asliye 1. Hukuk Mahkemesinin 26.02.2009 gün ve 2009/117-77 sayılı, ...’nin davasının açılmamış sayılmasına, diğer davalarda, 3402 sayılı Yasanın 27. maddesi gereğince görevsizliğe ilişkin kararının kesinleşmesiyle kadastro mahkemesine gönderilmiştir. ..., 25.12.1998 tarihinde ... çiftliğinden tapu ile pay satın aldığı, bu payın adına tescili istemiyle davaya katılmıştır. Mahkemece; ... ve arkadaşlarının davasının feragat nedeniyle, diğer davalar ise sübut bulmadığından reddine, ...’in davasının KABULÜNE, çekişmeli ... köyü 309 ada 4 sayılı parselin tesbit tutanağındaki niteliğiyle ... adına tapuya tesciline karar verilmiş, hüküm Orman Yönetimi, Hazine ve ... tarafından esasa, davacı gerçek kişi tarafından da yargılama giderleri ve avukatlık ücretine ilişkin olarak temyiz edilmiştir.
Dava dilekçesindeki açıklamaya göre dava, kadastro tesbitine itiraza ilişkindir.
Çekişmeli taşınmazın bulunduğu yerde tesbit tarihinden önce 1967 yılında yapılıp kesinleşen orman kadastrosu, daha sonra dava tarihinde kesinleşen aplikasyon ve 1744 sayılı Yasa ile değişik 6831 sayılı Yasanın 2. madde uygulaması ve 1988 ilâ 1990 yıllarında yapılıp 08.07.1991 tarihinde ilan edilerek dava tarihinde kesinleşmemiş olan aplikasyon, sınırlandırması yapılmamış ormanların kadastrosu ve 2896 ve 3302 sayılı yasalar ile değişik 2/B madde uygulaması vardır.
A) İDDİA, SAVUNMA VE DOSYADAKİ DELİLERE GÖRE BU DAVADA ÇÖZÜMLENMESİ GEREKEN KONULAR
Dava konusu taşınmazın, cinsi ... Vakfı olan ..., ... ve ... - ... Çiftlik tapuları kapsamında olup olmadığı, bu tapu kayıtları kapsamında ise, geldisi olan ... Vakfının mülk araziden tahsis edilen, Sahih ve icareteynli vakıf olup olmadığı, Mart 1290 tarih 18, 19 ve 20 numaralı çiftlik tapularından paylaşım ve intikal yoluyla oluşan Ağustos 1326 tarih 2, 3 ve 4 numaralı tapularda malik olarak görülen ... kızı ... Hanım"ın kök tapu kaydı maliki ... (...) ..."nin kızı olup olmadığı, tapu kayıtlarının doğru temele dayanıp dayanmadığı ve düzenli şekilde intikallerinin yapılıp yapılmadığı ve yine 1948 yılında ölen ... kızı ... Hanımın davacı kişilerin miras bırakanı olup olmadığı, tapu kayıtlarının sahih esasa dayanıp dayanmadığı, çekişmeli taşınmazın bilinen en eski tarihte kimin tarafından kullanıldığı, kimden kime kaldığı, kullanımın Medeni Yasanın yürürlüğünden 10 yıl önceye uzanıp uzanmadığı, Arazi Kanunnamesinin 20 ya da 78. madde hükümlerinin yürürlükte olup olmadığı ve somut olayda uygulanıp uygulanamayacağı; davacıların dayandığı tapu kayıtlarının ... (... Çiftliği), ... (... çiftliği) ve ... (... Çifliği) köylerinde yapılan kadastro işlemlerinde revizyon görüp görmediği, görmüş ise hangi parsellere uygulandığı, hükmen uygulanmış ise hangi parsellere uygulandığı, harita, plan ya da krokisinin bulunup bulunmadığı, değişebilir sınırlar içerip içermediği, sınırları itibariyle ya da miktarı ile çekişmeli parseli kapsayıp kapsamadığı, kayıt fazlasının nereden kaynaklandığı, zilyetlik yoluyla edinilip edinilemeyeceği, zilyetlik yoluyla kazanma iddiasında bulunan kişiler için bu koşulların oluşup oluşmadığı, adlarına tescil kararı verilen kişilerin zilyetliklerinin kiracı sıfatıyla mı yoksa malik sıfatıyla mı olduğu, zilyetlerin, tapu malikleri ve maliki evvellerine kira ya da benzeri bir ödeme yapıp yapmadıkları, çiftlik tapu malikleri ile ... köyünden 79 kişi arasında görülüp kesinleşen Marmaris Asliye Hukuk Mahkemesinin 1988/333-51 sayılı kararının ve davacıların sunduğu diğer kararların, davanın tarafları için kesin hüküm niteliğinde bulunup bulunmadığı, çekişmeli taşınmazın bu kararların kapsamında kalıp kalmadığına ilişkindir.
B) DAVACI ... VE ARKADAŞLARININ TUTUNDUĞU ÇİFTLİK TAPU KAYITLARI OLUŞUMU VE GİTTİLERİ
Menteşe Sancağı eski Mütesellimi ... ..."e ait olup, bu kişinin idamı ile el konulan Ula Kazası Eşrafından Salih ... isimli kişinin fuzulen işgal ettiği, ... Kazasında ..., ... ve ... Çiftlikleri, Darphane tarafından idare edilmek üzere Padişah Hazinesine dahil edildikten sonra, 1 Cemaziyelahir 1208, Zilhicce 1207 (9 Ocak 1794) Tarihli Mülkname ile Sultan III. Selim tarafından annesi Mihrişah ... ihsan edilmiş, bu çiftlikler 1209 (1875) yılında Mihrişah ... Vakfiyesi olarak, 21 Zilhicce 1209 (1795) tarih 636 numaralı defterin 1. sayfa 1. sırasına kayıt edilmiştir. 12 ... 1263 (1847) tarihinde 477 sayılı Temessük defterinin 157. sayfasına, ... Vakfına ait 47 parça emlak ve çiftliğin kaydı yapılmıştır. 29 ... 1264 (1848) tarihli Temessük senedi ile sülüs (1/3) payı ... Paşanın tasarrufuna verilmiş, bu temessük zayi olduğundan 15 ... 1265 (1849) tarihli senet ile yenilenmiş, 5 Muharrem 1280 (1864) tarihli senetle, sülüsan (2/3) payının nısfı (1/3 payı) ... oğlu ... ... efendiye nısfı (1/3 payı) da ... oğlu Kadı ... efendiye verilmiş, 25 Sefer 1291 (1876) tarihli temessük ile ... Vakfına ait, senelik 25.000 kuruş icare-i müecceleli, Menteşe Sancağı dahilinde bulunan 17 kıt’a çiftlikatın 1/3 payı müteveffa ... ...’nın ve 1/3’er payı da basenet ... ve ... ... Hakkı efendilerin uhdelerinde olduğu, ... ölümüyle
payının büyük oğlu ... bey ile ... ve ... beylere, büyük kızı ..., ..., ... ve ... hanımlara intikal ettiği, bunların, paylarını ... ..., ... ve ... ... Hakkı efendilere sattıkları, yeni maliklerin de aralarında yaptıkları paylaşım ve diğer paydaşların satışı sonucu daha önce 1280 tarihli Temessük senedine bağlanan ..., ..., ... ve ... Çiftliklerinin tamamının icare-i müeccele bedeli ödenmek suretiyle ... ... adına 25 Sefer 1291 (1876) tarih D.9 V.18, 19 ve 20 numaralarda, Cinsi Hanesine zemininin "... Vakfından" olduğu ve Senelik 25.000 Kuruş icare-i müeccele ve 20.000 kuruş müeccele bedeli de tapu siciline yazılarak kaydedilmiştir.
... Vakfına ait Mart 1290 tarih (1874-1875) D.9 V.18 numarada ... Çiftliği olarak, zemini ... Vakfından cinsi çiftlik 4000 dönüm yüzölçümlü, ... ve Kır Vasil Çiftliği ve ... ve ... Çiftliği, Mart 1290 tarih D.9V.19 numarada ... (...) Çiftliği olarak 3000 dönüm yüzölçümlü, ... ve ... yanı ve ... Çiftliği, ... Başında ..., Mart 1290 tarih D.9 V.20 numarada ise ... ve ... Çiftliği olarak 7000 dönüm yüzölçümlü, ... Gediği ve...ve Koca Alan ve ... ve ... ve ... Dağı ve ... Dağ ve Taş Bükü ve ... Çiftliği sınırlı olarak ... ... adına kaydedilmiştir.
... ÇİFTLİĞİ; Ağustos 1326 (1910) tarih 2 numarada zemini ... Vakfı’ndan cinsi Eşcarı müsmire ve gayri müsmirei müştemil çiftlik 4000 dönüm yüzölçümlü D: ..., B: ..., K: ..., G: Kırvasil ..., iktisap sebebi olarak, ... ... ölümüyle mirasçıları olan oğlu ... Ağa ve kızı ... Hanımın paylaşımı sonucu, bu çiftliğin ... Hanım payına düştüğü, tarafların muvafakat ve takrirleri, 8 Mayıs 1301 (1885) tarihinde İl İdare Meclisi huzurunda ahz ve istima kılındığı, il merkezinde tutulan evrak kaydından müsteban olduğu, İl Tapu Sicil memurluğunun 21 Ağustos 1326 (1910) tarih ve 14 numaralı tahriratından anlaşılmakla, intikalen ve taksimen ... ... kızı ... Hanım adına tescil edilmiş, Eylül 1340 (1924) tarih 4 sıra numaralı 4000 dönüm yüzölçümlü tapu kaydı, ... ... oğlu ... ... karısı ve ... ... kızı ... Hanımın tasarrufunda olduğu, ölünceye dek bakma vaadi sözleşmesiyle meccanen ferağ edeceği, karyesinin 12 Ağustos 1340 (1924) tarihli ilmühaberi ve Varidat İdaresinin 26 minhü tarih ve 41/1 numaralı ruhsat tezkeresinden anlaşılmakla, ... Hanımın yazılı şartıyla ferağından ... ... oğlu ... ... çocukları ... Bey, ..., ... ve ... efendiler adına tescil edilmiş, ...’in 1955, ...’in 1966, ...’un 1957 ve ...’in de 1948 yılında ölümü üzerine 1962 yılında bu kişilerin mirasçılarına intikal yoluyla tescil edilmiştir. Şubat 1962 tarih ve 5 sıra numarada 367 hektar 7210 m2 yüzölçümüyle yukarıda yazılı ... (...) Çiftliği iktisabında olduğu gibi mirasçılar üzerine intikal ettirilmiş ve daha sonra ifraz edilerek Mayıs 1969 tarih 10 ve 11 numaralı kayıtlara gitmiştir.
Mayıs 1969 tarih ve 10 sıra numaralı tapu kaydı: ... Çiftliğinden müfrez 332 hektar 3210 m2 yüzölçümündeki, sınırları; D: ..., B: ..., K: ..., G: Kırvasil ... ve bu yerden ifraz edilen çiftlik arazisi sınırlarıyla ... oğlu ... (... ...)in 1966 yılında ölümü ile mirasını, çocukları ..., ..., ... ve ... Onaya bıraktığı, ...’nin 1967 yılında ölmesiyle mirasını oğlu ... ile kızları ... ve ... ve karısı ... ile kendisinden önce ölen oğlu ... çocukları Edeviye ve ..."a kaldığından mirasçılar adına intikalinden sonra iki parçaya bölündüğü belirtilerek, bu parça ifraz sınırları ile, Mayıs 1969 tarih 10 numarada tapu maliklerinin mirasçıları adına payları oranında 332 hektar 3210 m2 olarak tescil edilmiş ise de, daha sonra "Yüzölçümünün 332 hektar 3210 m2 olmayıp, 13 hektar 7210 m2 olduğu" belirtilerek Temmuz 1969 tarih 63 numarada aynı kişiler adına tashihen tescil edilmiştir.
Mayıs 1969 tarih ve 11 sıra numaralı diğer ifraz tapu kaydı: 35 hektar 4000 m2 çiftlik arazisi olarak, Doğusu, Batısı ve Kuzeyi bu yerden bölünen sahibi senetlerin müfrez çiftliği, Güneyi; Kırvasil Belinden ... giden doğru hattın denizi ilk kestiği nokta ile ... Kırvasil Beline giden doğru hattın denizi kestiği noktayı birleştiren deniz sahil hattı sınırları ile yine mirasçıları adına tescil edilmişse de, talepnamenin arkasındaki miktarın
m2 olmayıp 3.540.000 m2 olduğu anlaşılmakla, Nizamnamenin 107. maddesi gereğince “Tashihen tescil edileceği” açıklaması yapılarak Temmuz 1969 tarih 64 numarada yine çiftlik tapu malikleri adına geldi kayıtlarındaki yüzölçüme uygun olarak düzeltme yapılarak tescil edilmiş, çiftliğe ait bu ifraz tapu kayıtları ... köyünde 1970 yılında yapılan kadastroda 1 ilâ 169 sayılı parsellere uygulanmıştır.
... ÇİFTLİĞİ; Ağustos 1326 (1910) tarih ve 2 numarada cinsi ve iktisap sebebi yukarıda aynı tarih 3 numaralı tapunun iktisabı ile aynı olduğu yazılarak ... Karyesi ... Çitliği mevkiinde, D: ..., B: ... ve ..., K: ..., G: ... ... sınırlarıyla 3000 dönüm yüzölçümlü olarak ... ... kızı ... Hanım adına tescil edilmiş; Eylül 1340 (1924) tarih ve 3 sıra numaralı 3000 dönüm yüzölçümlü tapu kaydı, yukarıda yazılı aynı tarih 4 nolu tapu iktisabında yazılı olduğu gibi aynı şekilde ... ... oğlu ... ... çocukları ... Bey, ..., ... ve ... efendiler adına intikalen tescil edilmiştir. Çiftlik tapu kayıtlarının sonraki tedavülleri, yukarda ... çifitliği tapularında olduğu gibidir.
... ... ÇİFTLİĞİ: Ağustos 1326 (1910) tarih ve 4 numarada yukarıda yazılı aynı iktisapla, ... Karyesi ... maa ... Çiftliği cinsiyle, D: ... ve ... Dağı, B: Taşbük ve ..., K: ... Gediği, G: ... ve ... ve Mezar Gediği sınırlı 7000 dönüm yüzölçümünde, yine ... ... kızı ... Hanım adına tescil edilmiştir. Eylül 1340 (1924) tarih ve 5 sıra numaralı 7000 dönüm yüzölçümündeki tapu kaydı, aynı şekilde ... ... oğlu ... ... çocukları ... Bey, ..., ... ve ... efendiler adlarına tescil edilmiştir.
Şubat 1962 tarih 1 sıra numaralı tapu kaydı: ... Maa ... Köyü Mezaraltı mevkiinde eşcarı müsmire ve gayri eşcarı müsmireyi müştemil 639 hektar 5240 m2 çiftliğin, 12/16 payı: D: ... ve ..., B: ... ve ..., K: ... Gediği, G: ... ve ... ve ... ile çevrili taşınmazın ... mirasçıları ..., ... ... ve ... ... mirasçıları adına tescil edilmiş, kadastroda ... Köyü 373 ila 633 sayılı parsellere revizyon görmüştür.
C) TAPU MALİKİ "... ..." İLE "... ..." AYNI KİŞİDİR VE ... HANIMIN BABASIDIR.
Davacı ... ve arkadaşları (... ailesi)"nin, ... Hanım"ın mirasçısı oldukları, dava dosyası içindeki veraset ilamlarıyla sabit olduğu gibi, Ağustos 1326 tarih 2, 3 ve 4 numaralı tapu maliki ... Hanımın dava dosyası içindeki nüfus kaydında baba adı ...’dir. Tapu kayıtlarında ise “... Kızı” olarak geçmektedir. Ancak, davacılar tarafından ibraz edilen ve Osmanlı arşivleri ile şer’î sicil kayıtları üzerinde yapılan araştırmanın bulunduğu delil klasörü içindeki belgeler arasında yer alan 1303 tarihli vekâletnamede; vekil eden olarak “..., ...Mahallesi sakinlerinden ... ... Zade ... ağa İbn-i ... ..." adı geçmektedir. ... oğlu ... ağa ile ... hanım kardeştir. Yine, şer’î sicil defterinde kayıtlı ... ağaya ait bir dilekçede “... ... Zade ... ağa İbn-i ... ..., İbn-i ... ...” ve “kız kardeşim ... ... ... ... ... İbn-i ... ...” yazılı olduğu gibi, asılları Ankara Milli Kütüphanede bulunan ... Vakfı ... ve diğer Çiftlikler ile ilgili dava tutanaklarında, ... ... kerimesi ... Hanım Vekili ... Efendinin 5 Temmuz 1305 (1889) tarihli dava dilekçesi ile mahkemeye başvurduğu belirtilmektedir. Aynı belgeler içerisinde yer alan Orman ve Maadin ... Makamına sunduğu 4 Nisan 1311 (1895) tarihli tezkerede “... Müteveffa ... ... Kerimesi ... Hanımın uhdei tasarrufunda bulunan ..., ..., ... nam Çiftliklerin” ifadeleri yer aldığı gibi, Marmaris İdare Meclisi azası, ... Müdürü, Menteşe Orman Baş Müfettişi ve Vilayet İdare Meclisi Başkatibi tarafından tapu sınır yerlerinin belirlenmesi ve 1306 (1890) tarihinde orman müfettişi Hamit tarafından düzenlenen haritanın yerine uygulanması amacıyla düzenlenen 9 Kasım (T. Sani) 1325 (1909) tarihli tapu ve harita uygulama tutanağında ve dosya içindeki diğer benzeri kayıtlardan ... ... ile ...
...’nin aynı kişi ve o tarihlerdeki bu çiftliklerin sahibi olduğu bildirilen ... Hanımın ... (...) ...’nin kızı ve ... Efendinin de karısı olduğu anlaşılmaktadır.
D) ÇİFTLİK TAPU SAHİPLERİYLE ZİLYETLER ARASINDA GÖRÜLEN DAVALAR SONUCU OLUŞAN KESİN HÜKÜMLER
... köyünden ... ve 79 arkadaşı tarafından tapu malikleri... ve arkadaşları (... ailesi) aleyhine Marmaris Asliye Hukuk Mahkemesinde 03.10.1988 tarihinde, murislerinden kalıp 150 yıldır zilyetliklerinde bulunan taşınmazların, davalı ... ailesi tarafından, nokta sınırlı Mart 1290 tarih 18 nolu tapudan, yasal olmayan tedavüllerle yeni sınırlar ilave edildiği, yasal kıymeti bulunmayan bu tapu kayıtlarına dayanılarak kendilerinden beş yıllık ecrimisil istedikleri, bu nedenlerle davalıların, ... Çiftliğine ait tapunun Ağustos 1326 tarihinden beri devam eden tedavül ve ifrazları ile birlikte Temmuz 1969 tarih 63 ve 64 numaralı tapu kayıtlarının iptali istemiyle açtıkları tapu iptali davasının, “Tapunun intikalleri ile ifraz ve sınır değişikliği işlemlerinin yapıldığı tarihlerdeki yasal prosedürlere uygun olduğu ve tapu kayıtlarının hukukî değerini koruduğu” gerekçesiyle reddine ilişkin Marmaris Asliye Hukuk Mahkemenin 28.01.1994 gün ve 1988/333-51 sayılı kararı, Yargıtay 8. Hukuk Dairesinin 07.02.1995 gün 1994/7430-1073 sayılı kararı ile temyiz itirazları süre yönünden reddedilerek 12.09.1995 tarihinde kesinleşmiştir.
... köyünden ... ve dört arkadaşının, 10.02.1989 tarihli dilekçeleriyle tapu malikleri aleyhine Marmaris Asliye Hukuk Mahkemesinde açtıkları tapu iptali davası, mahkemenin 31.03.1994 gün ve 1989/103-125 sayılı kararı ile reddedilmiştir.
... (...) köyünden ..., ..., ..., ..., ... ..., ..., ..., ... ..., ..., ..., ... ..., ... ... ve 55 arkadaşı tarafından, yine tapu malikleri ... ailesi aleyhine 07.05.1952 tarihli dava dilekçesi ile 1952/42 sayılı dosyada Çiftliğe ait Eylül 1340 tarih 5 (gittisi Ocak 1962 tarih 1) nolu tapu kaydının iptali için açılan tapu iptali davası, Yargıtay bozma kararından sonra 1960/104 sayısını almış, davanın reddine ilişkin Marmaris Asliye Hukuk Mahkemesinin 21.03.1961 gün ve 1960/104-25 sayılı kararı 11.06.1961 tarihinde kesinleşmiştir. Asliye hukuk mahkemesinin bu kararı kesin hüküm kabul edilerek, ... (...) köyü 543-591 sayılı parsellerin kadastro mahkemesinin 28.09.2000 gün ve 1971/23-33 sayılı, ... köyü 502-503 sayılı parsellerin kadastro mahkemesinin 15.12.2000 gün ve 1971/22-50 sayılı, ... köyü 596 sayılı parselin kadastro mahkemesinin 18.03.2000 gün ve 1971/15-29 sayılı, ... köyü 767 sayılı parselin kadastro mahkemesinin 04.08.2000 gün ve 1973/76-26 sayılı, ... köyü 817 sayılı parselin asliye hukuk mahkemesinin 07.03.1996 gün ve 1979/175-90 sayılı, ... köyü 805 sayılı parselin kadastro mahkemesinin 28.05.1999 gün ve 1999/3-18 sayılı, ... köyü 766 sayılı parselin asliye hukuk mahkemesinin 28.04.2000 gün ve 1998/135-306; 07.03.1996 gün ve 1979/175-90 sayılı kararlarıyla tapu maliki gerçek kişiler adına tesciline karar verilmiş, kararlar kesinleşmiştir.
Asliye hukuk mahkemesinin 1960/104-25 sayılı kararının kesinleşmesinden sonra, tapu malikleri ... ailesinin 18.12.1962 tarihli dava dilekçesiyle, sözü edilen davanın davacısı olan ... aleyhine "Sözlü kira akdinin feshi ile gayrimenkullerin tahliyesine ve beş yıllık yüzde yirmibeş hasılat kirasının tahsili” istemiyle asliye hukuk mahkemesinin 970/165 sayısında açtıkları dava sonunda, mahkemece davanın kabulüne ve sözlü kira akdinin feshi ile davalının gayrimenkullerden tahliyesine ve ecrimisil alınmasına karar verilmiş, hüküm 28.12.1973 tarihinde kesinleşmiştir.
Tapu sahipleri tarafından davalı ... aleyhine, ... Yeri mevkiinde 15.306 m2, Kesikli mevkiinde 8 dönüm, Ev Önü mevkiinde 6500 m2, Mezarlık Yanı mevkiinde 4500 m2 tarlaya ilişkin olarak, yine ... ... aleyhine, 16.09.1963 tarihinde 1963/154 sayılı dosyada Karahüseyin mevkiinde 6997 m2, Köklü Tarla mevkiinde 13.445 m2, Yanık Tarla mevkiinde 10.862 m2, Kocaharman mevkiinde 10.552 m2 taşınmazlar hakkında açtığı "Sözlü kira akdinin feshi ve bu yerlerden davalıların tahliyesi ile % 25 hasılat kirasının tahsili" davalarının kabulüne, kira akdinin feshine, davalıların bu yerlerden tahliyesine, beş yıllık % 25 hasılat icarı tutarının davalılardan tahsiline ilişkin asliye hukuk mahkemesinin Salih Balcı
aleyhindeki 24.11.1966 gün ve 1963/153-131 sayılı ve ... Balcı aleyhindeki 24.11.1966 gün ve 1963/154-132 sayılı kararlarının kesinleştiği anlaşılmaktadır.
Çiftlik tapu kayıtlarına tutunan davacı gerçek kişiler, aynı nitelikte yararlarına kesin hüküm olduğunu iddia ettikleri kadastro mahkemesinin 22.03.2001 gün ve 1977/61-9, kadastro mahkemesinin 14.05.2004 gün ve 1978/25; kadastro mahkemesinin 08.05.2003 gün ve 1991/360-231; kadastro mahkemesinin 12.04.1976 gün ve 1974/16-9; kadastro mahkemesinin 24.11.1975 gün ve 1974/5-49 sayılı kararlarını dosyasına eklemişlerdir.
E) ÇİFTLİK TAPU SAHİPLERİNİN DAYANDIĞI DİĞER DELİLLER
a) ... ... oğlu ... ve kızı ... tarafından 1302 - 1303 - 1311- 1312 - 1313- 1314 - 1315- 1316 - 1317 - 1318 - 1319 - 1320 - 1322 - 1323 (1886 ila 1907) yıllarında "icar-ı müeccele" bedellerinin Evkaf İdaresine ödenmesine ilişkin Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Nezaret sonrası Evkaf Defteri Tasnifi 26383 - 26708 - 28391 - 28463 - 28537 - 28955 - 29159 - 29199 - 29406 - 30380 defter numarasına kayıtlı ödeme makbuzları,
b) Çiftlik sahibi ... Hanımın, vekili Av. ... aracılığıyla 05.07.1305 (1889) tarihinde Marmaris Şer"îye mahkemesinde açtığı davaya ilişkin aslı Ankara Milli Kütüphanede bulunan, ... Bölgesi şer"î mahkeme tutanak örnekleri,
c) Orman müfettişi ... Bey tarafından 11 Eylül 1308 (1892) tarihinde düzenlenen rapor,
ç) Orman Nezareti (Bakanlığı)"na yönelik 03.06.1314 (1898) tarihli Encümen mazbatası,
d) Dahiliye Nezaretinin (İçişleri Bakanlığının) 23 Temmuz 1325 (1909) tarihli emri üzerine, Meclis İdare Azası, Evkaf Müdürü, Orman Başmüfettişi, Vilayet İdare Meclisi Katibinin katılımıyla kurulan komisyon tarafından düzenlenen 9 Kasım (T. Sani) 1325 (1909) tarihli (noterden tasdikli örneğine göre 5 sayfa olan) rapor,
e) 18.03.1340 (1924) tarihli Marmaris Orman Muamelat Memurluğunun keşif raporu,
f) 2901 sayılı Yasa gereğince 1936-1937 yıllarında yapılan yazımlarda ... köyünde tapu maliki davacılar adına düzenlenen kayıtlar,
g) ... Muhtarlığı köyü adına ... köyünde tapulu ve tapusuz tarla olmadığından numune zeytin fidanlığı tesis edilmek üzere yapılan kamulaştırmaya ilişkin 28.12.1937 tarihli 17 sayılı istimlak kararı,
h) 28.12.1937 tarih ve 17 sayılı istimlak kararına itirazın incelenmesine ilişkin Kaymakamlık İtiraz Komisyonunun 21.02.1938 tarih ve 5 sayılı kararı,
ı) 29.06.1938 tarihinde ...-... Çiftliğinden 40 dönüm taşınmazın okaliptüs fidanlığı yapılmak üzere ... Hanım"ın muvafakatı ile ... Valiliğine bağışlanmasına ilişkin belgeler,
i) ... Kaymakamlığınca örnek tarla amacıyla istimlak edilen 1000 m2 tarla bedeline itiraz edilmesi üzerine Kaymakamlık İstimlak İtiraz Komisyonunun 21.02.1938 gün ve 4 sayılı kararı,
j) ... Kütüphanesi 788 Nolu Demirbaş listesinde kayıtlı olan ve 1937 yılında basımı yapıldığı anlaşılan "1936 İl Kongreleri" isimli kitaptaki, çiftlikler ile ilgili bölümler,
k) 04.11.1941 tarihli yazı ile Marmaris Kaymakamı A. ... imzası ile "... Köyünde Çiftlik Kahyası ..."a" başlığı ile gönderilen yazı,
l) 09.11.1941 tarihinde aynı Kaymakam tarafından "Marmariste ... oğlu Bay ..."a" hitaben gönderilen yazı,
m) 26.02.1942 tarihli ... oğlu ... imzası ile Marmaris Kaymakamlığına gönderilen yazı,
n) 02.02.1943 tarihinde çiftlik ve tapu sahibi ...’ın, ... Çiftlik Kahyası ..."i vekil ettiğine ilişkin, ... Noterliğince 169 Y. nosuyla düzenlenen genel vekaletname, ..., Çiftlik kahyası sıfatıyla ve bu vekaletnameye dayanarak Marmaris Noterliğinde bir çok köylü ile çiftlik tarlalarını kullanmaları konusunda yaptığı kira sözleşmesi,
o) ... (...) köyü muhtarlığının, 26.04.1944 tarih ve 9 nolu, ... Muhtarlığı okul bahçesi olarak kullanılmak amacıyla ...- ... Çiftlik sahiplerine ait Bayır mevkiindeki tarladan (6) dönüm yerin istimlakine dair kararı,
ö) 25.06.1946 tarihli Marmaris Bölgesi İlköğretim Müfettişi ... imzası ile yapılan ilan,
p) Gezici Başöğretmen ... imzası ile, Marmaris Milli Eğitim Memurluğuna gönderilen 35 sayılı yazı, Kaymakamlığın ..."a gönderdiği 03.10.1946 gün ve 235 sayılı yazı, Marmaris Kaymakamlığının, ... Valiliğine gönderdiği 03.10.1946 gün ve 243 sayılı yazı, Kaymakamlığın çiftlik sahibi ve diğer ortakların vekili olan ..."a gönderdiği 07.01.1949 gün ve 67 sayılı yazı,
r) ... ... mirasçılarının ... Vakfından intikalen Eylül 1340 tarih 4 ve 5 nolu tapu senetleri ile mutasarrıf oldukları ...-... ve ... ve ... Çiftlikleri dahilinde bulunan ormanlık sahanın 4785 sayılı Kanunla Devlete intikalen ve bu güne kadar bedeli ödenmeyen arazinin hudutlarının ve vaziyetinin tespiti amacıyla Osmaniye Orman Bölge Şefinin başkanlığında ... muhtarı ... Tarım azaları ..., ..., ..."ın katılıp imzaladığı, 27.12.1946 tarihli tutanak,
Yine, aynı amaçla ... Bölge Şefi Başkanlığınca kurulan ve ... (...) köyü Muhtarı ... ve aza ... ..., ... Muhtarı ... ve aza ... bu köylerin tüzel kişiliği adına katılıp imzaladıkları 20.01.1947 tarihli tutanak,
s) ... köyü Muhtarı ... Tarım ve azalar ... , ... imzası ile alınan ve çiftlik sahiplerine gönderilen 03.07.1950 tarihli Köy İhtiyar Heyeti kararı,
ş) ... köyü Muhtarı..., üye ... Irgün, ..., ..."dan oluşan köy ihtiyar kurulu 11.12.1951 gün ve 44 sıra nolu köylüye örnek bir zeytinlik tesisi için 19 dönüm 481 m2"lik ... ve ... ..."e ait arazinin dekarı 8 Liradan istimlakine ilişkin karar.
t) Yukarıdaki bentde örnek zeytinlik tesis edilmek üzere ... ... ve ... süremeği olarak kullanılan 19.481 m2 yerin istimlak kararında belirtilen kıymetine değil yerine, mal sahiplerinden ... itiraz ederek başka bir yerin istimlak edilmesinin istenilmesi üzerine, Kaymakamlık İdare Kurulunun 08.07.1952 gün 16 sayılı karar,
u) ... (...) köyü İhtiyar Kurulunun 13.03.1953 gün ve 19 sayılı, Eylül 1340 tarih ve 5 sayılı tapu ile ...-maa ... Çiftliği olarak malikleri iken köy namına zeytincilik numune bahçesi yapılmak maksadıyla Köy Kanununun 42/2. maddesine uyularak .... beher dönümü 15 Liraya istimlakine ilişkin kararı,
ü) Asliye Hukuk Mahkemesinin 21.03.1961 gün ve 1960/104-25 sayılı, 11.06.1961 tarihinde kesinleşen kararı ve dava dosyası içindeki, Orman Genel Müdürü imzası ile gönderilen 07.01.1957 gün ve 5-Şube 18 nolu yazı,
v) Çiftlik-tapu sahiplerinden ... Onay tarafından ... Valiliğine verilen 27.12.1958 tarihli dilekçe ve bu dilekçeye karşılık olarak Valilik tarafından verilen 12.03.1959 gün ve 381-26 sayılı yazı,
y) Orman Genel Müdürlüğünün 08.07.1963 gün şb. 5, 4088 sayılı emirleri gereği Orman Başmüdür Mv. ... başkanlığında kurulun komisyon tarafından düzenlenen 31.07.1963 tarihli rapor,
z) ... Valiliğinin 24.03.1965 günlü ve 1643 sayılı yazısı,
z1) ... köyünde 1970 yılında yapılan tapulama çalışmalarında, kurumlar arasında yapılan yazışmalar,
z2) Marmaris Sulh Ceza Mahkemesinin 17.01.1964 gün 1962/171-6 sayılı mahkûmiyet kararı,
z3) ..., ... ve ... Çiftliklerine ait ormanların kesilmesi, çiftlik sahipleri adına nakliye tezkeresi düzenlenmesi, satılması, 1937 yılında 3116 sayılı Orman Yasası yürürlüğe girmesinden sonra, bu Yasanın 63 ve devamı maddeleri hükümlerine göre çiftlik hususi ormanlarına mesul müdür tayin edilmesi, çiftlik hususi ormanlarının özel işaretlerle ve kazılacak hendeklerle sınırlarının belli edilmesi ile ilgili olarak 1880"li yıllardan 4785 sayılı Yasanın yürürlüğe girdiği 13.07.1945 tarihine kadar Orman İdaresi ile çiftlik sahipleri arasındaki olaylarla ilgili yazışma ve belgeler,
F) ÇİFTLİK ORMANLARININ DEVLETLEŞTİRME BEDELİ
...-...-... Çiftliği sınırları içindeki ormanlar, 13.07.1945 tarihinde yürürlüğe giren 4785 sayılı Yasanın 1. maddesi gereğince "Hiçbir bildirime gerek kalmadan devletleştirildiği”nden, Tadilat Komisyonunun 22.09.1947 gün 98 ve 101 sayılı kararları ile ...-... Çiftliği Ormanları için 25.854 TL. ...-maa ... Çiftliği Ormanları için 20.400 TL. Devletleştirme bedeli belirlenmiş, çiftlik sahipleri tarafından İtiraz Komisyonu, Temyiz Komisyonu ve Danıştay nezdinde itirazlarda bulunulmuş ve en son verilen karar Danıştay"ca bozularak Vergiler İtiraz Komisyonuna gönderilmiş, bu arada Anayasa Mahkemesinin 05.10.1964 günlü Resmî Gazetede yayımlanan 23.06.1963 gün ve 1963/141-50 sayılı kararı ile 4785 sayılı Yasanın 3 ve 4. maddelerini iptal etmesi üzerine, Vergiler İtiraz Komisyonunca 10.02.1965 gün ve 1964/641 sayılı görevsizlik kararı verilmiş; çiftlik sahipleri, ormanlara takdir edilen toplam 46.250.- TL"ye, 4.953.250.- TL ilavesi ve bedelin 5.000.000.-TL"ye çıkartılması için 26.04.1965 tarihinde Marmaris Asliye Hukuk Mahkemesinin 1965/65 sayılı dosyasında Orman Genel Müdürlüğüne husumet yönelterek dava açmışlardır. Mahkemenin, 24.01.1967 gün ve 1965/65-10 sayılı kararı ile "Hazineye husumet yönelterek dava açılması gerektiği, ayrıca idari mercilere yapılan başvurunun süreyi kesmeyeceği" gerekçesiyle davanın reddine karar verilmişse de, bu karar 5. Hukuk Dairesinin 31.05.1967 gün ve 2164-2741 sayılı kararı ile bozulmuştur. Mahkemece bozma kararına uyularak yapılan yargılama sonunda 20.09.1970 gün ve 1967/147-226 sayılı kararla "Kamulaştırılan çiftlik ormanlarına 25.462.309.20.-TL. değer biçilmiş ise de, istekle bağlı kalınarak Devletleştirme bedelinin 5.000.000.-TL"ye çıkartılmasına” dair verilen karar, davalı ... Genel Müdürlüğünün temyizi üzerine 5. Hukuk Dairesinin 17.12.1971 gün ve 9549/11245 sayılı kararı ile "Çiftlik tapularının yerine uygulanıp kapsamının belirlenmesi ve bilirkişilerin kamulaştırma bilirkişileri listesinden seçilmesi" gereğine değinilerek bozulmuş ve yeniden mahkemenin 1972/137 sayısına kaydedilmişse de, mahkemenin "Davanın üç kez müracaata bırakılmış olması nedeniyle H.Y.U.Y."nın 409/6. maddesi gereğince açılmamış sayılmasına” ilişkin 14.07.2009 gün ve 1972/137-466 sayılı kararı 02.10.2009 tarihinde kesinleşmiştir.
G) KADASTRO MAHKEMESİNİN 1996/11 ESAS SAYILI DOSYASINDA BİLİRKİŞİ RAPORLARI
... köyü 74 sayılı parsele ait kadastro mahkemesinin 05.04.2001 gün ve 1996/11 (bozma kararından önce 1978/127-16) sayılı ve ... (...) köyü 804 sayılı parsele ait kadastro mahkemesinin 30.05.2002 gün ve 1974/9-30 sayılı dosyaları örnek (pilot) dosya seçilerek, tarafların tüm delilleri bu iki dosyada toplanmış, yöreye ait 1328 (1912) yılından 1969 yılına kadar düzenlenen askeri memleket haritalarından yararlanılarak, çiftlik tapu kayıtlarının uygulaması yapılmış ve çeşitli uzmanlık dalındaki bilirkişi kurullarından eki haritalarla birlikte raporlar alınmış, Harita Genel Komutanlığı Askeri Coğrafya Daire Başkanı Mühendis ... ... ve Yüksek Mühendis Albay ... düzenlediği 04.03.1999 tarihli 5 sayfalık rapor ve eki haritalarda, bölgeye ait 1328 (1912), 1944, 1969 tarihli haritalarda tapu kayıtlarında okunan sınırlar haritalar üzerine işaretlenmiş ve harita üzerindeki bu yerlerin tarifleri yapılmış, Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği bölümünden Prof. Dr. ... tarafından 14.04.1999 tarihli 9 sayfalık raporda, çiftlik tapu kayıtlarında geçen sınır yerleri tarif edildikten sonra haritaları düzenlenmiş, Y.T.Ü. İnşaat Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği öğretim üyeleri Prof. Dr. ..., Prof. Dr. ..., Prof. Dr. ... tarafından tapu uygulamasına ilişkin 20.02.2001 günlü 8 sayfalık rapor düzenlenmiş, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Daire Başkanları Harita Mühendisleri ... ..., ... ve Tapu Arşiv Daire Başkanı ..."ın düzenlediği 19.02.1999 günlü 21 sayfalık raporda tapu kaydının taraflar için ne şekilde değer ifade ettiği ve kapsadığı yerler konusunda değerlendirmeler yapılmıştır.
A.Ü. Hukuk Fakültesinden Prof. Dr. ..., Prof. Dr. ..., Prof. Dr. ..."ndan vakfın niteliği konusunda düzenledikleri 08.03.2000 tarihli, .... Hukuk Fakültesi Türk Hukuk Tarihi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. ...
tarafından verilen 03.05.2000 tarihli (7 sayfalık), Prof. Dr. ... ve Dr. ... tarafından düzenlenen 22.05.2000 tarihli (6 sayfalık), .... Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk Dalı Öğretim üyesi Prof. Dr. A. ... tarafından düzenlenen 01.08.2000 tarihli (6 sayfalık ), 10.07.2000 tarihleri ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Teftiş Kurulu Başkanlığının 300 (2000-183) sayılı görev emri ile kurulan, Hukuk Müş. V. Av. ..., Başkontrolör ..., müfettiş ..."dan oluşan heyet tarafından yapılan inceleme sonunda verilen ve mahkemeye gönderilen 14 sayfalık 17.11.2000 günlü rapor dava dosyasına eklenmiştir.
H) KADASTRO MAHKEMESİNİN 05.04.2001 GÜN 1996/11-16 SAYILI KARARININ 7. H.D."NİN 11.12.2001 TARİHLİ KARARI İLE ONANMASINDAN SONRA, ÇİFTLİK TAPU MALİKLERİNİN SUNDUĞU DİĞER DELİLLER İLE ALINAN ÖZEL BİLİRKİŞİ RAPORLARI
Kadastro mahkemesinin 1978/50 sayılı dosyasında tanık, ... oğlu 1333 (1917) doğumlu...’in, talimat yoluyla Ortaca Kadastro Mahkemesinde alınan 05.02.2002 tarihli beyanı, kadastro mahkemesinin 1974/25 sayılı dosyasında 08.03.2002 tarihinde yapılan keşif sırasında ... oturan ... oğlu 1340 (1924) doğumlu ..."in ve ... köyünden ... oğlu, 1933 doğumlu ..., yine ... köyünden ... 1935 doğumlu ...’nın beyanları, Prof. Dr. ... tarafından 30.09.2004 tarihinde, Prof. Dr. ... tarafından da, 21.09.2004 tarihinde yeniden düzenlenen raporlar delil olarak sunulmuş, .... Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. ... alınan tarihsiz 11 sayfalık rapor dosyasına eklenmiştir.
İ.Ü. Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk Öğretim Üyeleri Prof. Dr. ..., Prof. Dr. ... ve G.S.Ü. Medeni Hukuk Öğretim Üyesi Prof. Dr. ..., 11.12.2006 tarihinde düzenledikleri 22 sayfalık raporda, Arazi Kanunnamesinin 20 ve 78. maddesi ile ilgili değerlendirmelerde bulunmuşlardır. Beyoğlu Asliye (2) Hukuk Mahkemesinin 27.06.2002 gün ve 2002/135-417 sayılı dosyasında Suat Bolar tarafından 25.05.2002 tarihinde düzenlenen rapor da dosyada mevcuttur.
I) ADLARINA TESCİL KARARI VERİLEN ZİLYETLERİN DELİLERİ
Zilyetlikle edinmeye dayanan gerçek kişiler, çiftlik tapu kayıtlarının çekişmeli taşınmazı kapsamadığını, tapuya dayananların hiç zilyetliklerinin bulunmadığını, bir an için dayanılan tapu kayıtlarının bu yerleri kapsadığı kabul edilse bile, Arazi Kanunnamesinin 20 ve 78. maddeleri gereğince tapu kaydının zilyetler yararına değerini yitireceğini savunmuşlardır.
İ ) SOMUT OLAY
Asliye hukuk mahkemesince, 2003 yılında çekişmeli taşınmaz başında yapılan keşifte, yerel bilirkişi 1932 doğumlu ... ... ile tanık 1928 doğumlu ..., çekişmeli taşınmazın kuzeyinin devlet ormanı, diğer yönlerinin ise şahıs taşınmazı ile çevrili olduğunu, çiftlik tapusu kapsamında kalmadığı ve çiftlik arazisi ile ilgisi bulunmadığını, çiftlik tapusunu tutunan ... ailesini bu köyde her hangi bir yeri zilyet ederken görmediğini, müteriz davacılar tanığı 1340 doğumlu ... ise, çekişmeli taşınmazın bulunduğu çevreyi gençliğinde bu köyde yaşayan ablasının yanına geldiği için bildiğini, buraların ... ailesine ait olduğunu, çekişmeli taşınmazın o zamanlar boş olduğunu ve hayvan otlatıldığını, ekilip biçilmediğini, ... ailesinin baradaki kendilerine ait yerleri kiraya verdiklerini, 24.04.2004 tarihli keşif dinlenen 1928 doğumlu ... ..., çekişmeli taşınmazın önceden çevrelerindeki taşınmazlar ile bir bütün halinde ... ..."e aitken 1950"li yıllarda öldüğünü, buranın oğlu ... tarafından kullanılmaya başlandığını, onun da 1980 ihtilalinden 5-6 yıl sonra ölümüne kadar burayı kuru tarım alanı olarak kullandığını, o öldükten sonra mirasçılar arasındaki taksim ile kızı ... düştüğünü, onun da aynı şekilde zilyet ederken bu yeri 15 yıl önce sattığını, en son davacı ..."in zilyet ettiğini, satın aldıktan sonra etrafını biriket ile çevirdiğini, o tarihten beri tarla olarak kullanıldığını, tapuya dayanan ... ve arkadaşlarını tanımadıklarını, bu köyde yer kullanmadıkları ve kiraya verdikleri bir yer bulunmadığını, 1970"li yıllarda tapularının olduğunu ileri sürerek köyün arazilerinin hepsine sahip çıktıklarını, açtıkları davaları kayıp ettiklerini
bildirmiş, tanıklar 1933 doğumlu ... ve 1942 doğumlu ... ise, benzer beyanda bulunmuşlardır. Asliye hukuk mahkemesi ve kadastro mahkemesindeki keşifler sonucu orman yüksek mühendisi, jeolog bilirkişi ve ziraat uzmanı bilirkişi raporlarıyla çekişmeli parselin ... mevkiinde olup, 1966 yılı tahditi dışında bırakıldığını, amenajmanda (Z) sembollü ziraat alanı olarak nitelendirildiği, düz yapıda derin toprak yapısında tarla tarımında kullanılan, orman sayılmayan devletin hüküm ve tasarruffu altındaki yerlerden olmadığı, kadim ziraat alanı olduğu bildirilmiştir.
J) DOSYA İÇİNDEKİ BİLGİ VE BELGELERİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE: Mahkemece yapılan araştırma ve incelemenin yeterli olmadığı, yukarıda 11 bent halinde sayılan olgular ve deliller mahkemece gerektiği şekilde irdelenmediği gibi, hangi delile niçin değer verildiği ya da verilmediği, hangisinin diğerine üstün tutulduğu konusunda yeterli açıklama yapılmamış, iddia ve savunmada ileri sürülen hususlar cevaplanmamıştır.
3402 sayılı Yasanın 26 ve devamı maddelerinde kadastro mahkemesinin yargılama usulü düzenlenmiştir. İstisnalar dışında, kadastro mahkemesi de, genel mahkemelerde olduğu gibi, tarafların iddiaları ve savunmaları ile bağlı olup, aynı yere ilişkin olsa bile, farklı dosyalarda sunulan delillere dayanılarak, hüküm kurulamaz. Başka deyişle, istisnalar dışında, kadastro mahkemesinde de, delillerin taraflarca sunulması ve dosyasının taraflarca oluşturulması ilkesi geçerlidir. Tarafların ileri sürdüğü iddia ve savunmalar ile dayanılan deliller, kesin ya da takdiri delil olmasına göre mahkemece tek tek değerlendirilmelidir.
Mahkemece, davacı ve katılan şirket ve gerçek kişilerin iddiaları ve sundukları deliller, dayandıkları tapu kayıtları yöntemince uygulanmamış, tapu kaydı uygulaması yönünden, kadastro mahkemesinin 05.04.2001 gün ve 1996/11-16 sayılı kararı kesin hüküm olarak kabul edilmiş ve bu dosyadaki tapu uygulamasına dayanılmışsa da, bu karar, o davanın tarafı olan tapu malikleri ... ve paydaşları yönünden kadastro Yasasının 34. maddesi gereğince kesin hüküm oluştursa da, kadastro mahkemesinin sözü edilen 1996/11 E. sayılı dosyasında taraf olmayan Hazine ve bu dosyanın davacıları olan ve zilyetlikle edinme iddiasında bulunan gerçek kişiler yönünden kesin hüküm oluşturmaz.
Tapu kaydına dayanan davacıların tapuları hakkında verilen Yargıtay 7. Hukuk Dairesinin 22.11.1978 gün ve 1977/11819-13674 sayılı ve 16. Hukuk Dairesinin 24.04.2001 gün ve 2001/418-2033 sayılı kararlarında açıklandığı gibi, Medeni Yasanın 04 Nisan 1926 tarihinde yayınlanıp 04 Ekim 1926 tarihinde yürürlüğe girmesinden sonra 29 Mayıs 1926 tarihli ve 864 sayılı Tatbikat (Uygulama) Yasası’nın 43. maddesinin “Kanunu Medeniye, Borçlar Kanunu ve bu Tatbikat Kanununa aykırı olan hükümler ile “mecelle mülgadır” hükmüyle, Mecelle ve Medeni Yasaya aykırı olan diğer eski mevzuat açıkça yürürlükten kaldırıldığı halde, 1274 (1858) tarihli Arazi Kanunu, kaldırılan bu yasalar arasında sayılmamıştır.
Medeni Yasanın yayınlandığı tarihten sonra ve fakat yürürlük tarihinden önce, kabul edilen 02.05.1926 tarih 837 sayılı Yasayla, Arazi Kanunnamesinin 68, 69, 70, 71, 74, 76, 84 ve 85. maddeleri yürürlükten kaldırıldığına göre, Arazi Kanunnamesi"nin diğer maddelerinin (özellikle Arazi Kanununun mera, yaylak ve kışlaklarla Medeni Yasaya aykırı olmayan diğer hükümlerinin) yürürlükte olduğunun kabul edilmesi gerektiği, nitekim 28 Şubat 1998 tarihinde yürürlüğe giren 4342 sayılı Mera Yasasının 36. maddesi ile Arazi Kanunnamesi"nin 97, 98, 99, 100, 101, 102 ve 105. maddelerinin yürürlükten kaldırılmış olması ve 27.01.1943 gün 5/7 sayılı ve yine 09.02.1944 gün ve 4 sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararlarında, 1274 (1858) tarihli Arazi Kanunnamesinin 45. maddesinin, Medeni Yasanın 658 ve 659. maddeleriyle zımnen yürürlükten kaldırıldığı ancak, diğer maddelerinin halen yürürlükte olduğunun kabul edilmesi, yine Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kurulunun 27.04.1949 gün ve 1948/7-1949/7 sayılı kararıyla da Arazi Kanunnamesinin 78. maddesi hükmüne değer verilmesi nedenleriyle, Arazi Kanunnamesinin Medeni Yasaya aykırı düşmeyen hükümlerinin, bu arada konuyla ilgili 20 ve 78. maddelerinin yürürlükte olduğunun kabulü ile somut olayda anılan yasa hükümlerinin uygulanıp uygulanmayacağının araştırılıp tartışılması gerekmektedir.
Mahkemece, tapu kaydının çekişmeli parseli kapsamadığı, bir an için kapsadığı kabul edilse bile, taşınmazın Medeni Yasanın yürürlüğünden önce tapu malikleri dışındaki kişiler tarafından 10 yıldan fazla süreyle zilyet edilmesi nedeniyle, Arazi Kanunnamesinin 20 ve 78. maddeleri gereğince tapu kaydına değer verilemeyceği kabul edilmiştir.
Dayanılan tapu kayıtlarının çekişmeli taşınmaza uyup uymadığı, başka bir anlatımla dava konusu taşınmazın davacı ve katılan gerçek kişilere ait tapu kaydı kapsamında kalıp kalmadığı konusunda yapılan uygulama yetersiz olduğu gibi, zilyetliğe dayanan davacı ve önceki zilyetlerin Medeni Yasanın yürürlüğe girdiği 1926 yılından önce zilyet olup olmadıkları, zilyetlikleri varsa ne zaman ve ne şekilde başladığı, zilyetliğin çekişmesiz, aralıksız, malik sıfatıyla devam edip etmediği konularındaki araştırma ve bu konuda toplanan deliller de hüküm kurmaya yeterli değildir. Çiftlik sahibi tapu kaydı maliklerinin dayandığı ve yukarıda sayılan kesinleşmiş mahkeme kararları, komisyon kararları, vergi kayıtları, şer’î mahkeme ilâmları, kamulaştırma kararları, Orman Yönetiminin yaptığı incelemeler ve raporlar ile şer’îye defteri örnekleri, bir kısım köylülerin çiftlik arazilerini kira ve icar vererek kullandıklarına dair 1940 yılından sonra noterde verdikleri taahhütnameler ile yukarıda sözü edilen diğer deliller karşısında, yerel bilirkişi ve tanık sözlerine ne şekilde değer verildiği, çekişmeli taşınmaza önce ya da şimdi zilyet olan gerçek kişiler ile bu deliller arasında bağlantı bulunup bulunmadığı araştırılmamış ve irdelenmemiştir.
Oysa, 01.10.2011 tarihinde yürürlüğe giren 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 27. maddesinde yer bulan “Hukukî Dinlenilme Hakkı” gereğince davanın tarafları, müdahiller ve yargılamanın diğer ilgilileri, kendi hakları ile bağlantılı olarak hukukî dinlenilme hakkına sahip olup, bu hakkın yargılama ile ilgili olarak bilgi sahibi olunmasını, açıklama ve ispat hakkını, mahkemenin, açıklamaları dikkate alarak değerlendirmesini ve kararların somut ve açık olarak gerekçelendirilmesini içermektedir. Mahkeme, iki tarafa eşit şekilde hukukî dinlenilme hakkı tanıyarak hükmünü vermelidir. Anayasanın 36. maddesinde ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6. maddesinde düzenlenen adil yargılanma hakkının en önemli unsuru olan hukukî dinlenilme hakkı, adil yargılanma hakkı içinde teminat altına alınmıştır. Bu hakka, tarafın hâkime meramını anlatma hakkı ya da iddia ve savunma hakkı da denilmektedir. Ancak, hukukî dinlenilme hakkı, bu ifadeleri de kapsayan daha geniş bir anlama sahiptir.
Kadastro Mahkemesinin 05.04.2001 gün ve 1996/11-16 sayılı kesinleşen kararının Hazineyi ve o dosyada taraf olmayanları bağlamayacağı düşünülmemiş, taşınmazların devletleştirilmeye tâbi devlet ormanı olup olmadığı, ya da devletleştirilen ormanların içinde yer alan orman içi açıklığı olup olmadığı yöntemince araştırılmamış, bilirkişilere yörede 1967 yılında seri bazında yapılan orman tahdit hattı ile irtibatlı kroki düzenlettirilmemiş, dava konusu taşınmazların devletleşen orman alanlarıyla bağlantısı ve konumu gösterilmemiş, seri bazda yapılan tahditte seri dışında kalan taşınmazlarda orman kadastro komisyonlarınca orman incelemesi yapılmadığından, orman sayılan yerlerden olup olmadığı, eski tarihli resmi belge niteliğindeki memleket haritası, hava fotoğrafları incelettirilmemiş olup, bir kısmı tapu malikleri davacılar ile aralarında aynı nitelikte davalar bulunan yerel bilirkişi ve tanıkların sözlerine atıf yapan teknik bilirkişi raporlarına dayanılarak hüküm kurulmuş olması da isabetsizdir.
O halde, mahkemece; aynı tapu kayıtlarına dayanılarak açılan bir çok davanın bulunduğu, bunlardan bir kısmının sonuçlandırılıp bir kısmının halen devam ettiği anlaşıldığından, halen görülmekte olan dava dosyalarının birleştirilmesi, yargılamayı geciktirip, para ve emek sarfına yol açacağı ve yıllardan beri devam eden davaları daha da karmaşık ve içinden çıkılamaz hale getireceği göz önünde bulundurularak; dava dosyaları birleştirilmeden, yukarıda sözü edilen delillerin eksiksiz olarak toplandığı aynı nitelikteki dava dosyalarından birisi kılavuz dosya seçilerek;
a) Tapu kayıtlarında geçen ..., ... (...-..., ...), Kırvasil (...), ..., ... (İçmeler) köylerinin bulunabilecek en eski tarihli idarî sınırlarına ait harita ve diğer belgeler, gerektiğinde eski kayıt ve defterler üzerinde inceleme ve araştırma yapabilecek nitelikte konunun uzmanı bilirkişiler tayin edilerek, Cemaziyelahir 208, Zilhicce
1207 (9 Ocak 1794) Tarihli Mülkname, ... Vakfıyesine ilişkin 21 Zilhicce 1209 (1795) tarih ( 12 ... 1263 (1847) ) tarih 477 sayılı Temessük, 25 Safer 1291 (1876) tarihli temessük, ... Çiftliği Mart 1290 tarih D.9 V.18 ... (...) Çiftliği Mart 1290 tarih D.9V.19, ... ve ... Çiftliği Mart 1290 tarih D.9V.20 sayılı tapu kayıtları ile bu sicillerden gelen Ağustos 1326 (1910) tarih ve 3 numaralı ... (...) Çiftliği, Ağustos 1326 (1910) tarih ve 2 numaralı ... - ... Çiftliği, Ağustos 1326 (1910) tarih ve 4, ... Çiftliği tapu kayıtları ile bu kayıtların gittileri ve tedavülleri olan diğer tapu kayıtları ve bu kayıtların revizyonları yerel yönetim ve genel müdürlükten getirtilerek bir sıra dahilinde dosya arasına konulmalı,
b) Bu tapu kayıtlarının revizyon gördüğü ya da hükmen bu tapuların uyduğu belirlenen kadastro parselleri, gerekirse mahkemedeki tüm dosyalar ve tapu sicile devredilmiş tüm dosyalar üzerinde bilirkişi incelemesi yaptırılmak suretiyle saptanmalı, bu parsellerin tesbit tutanakları, tesbitleri kesinleşmişse bu yolla oluşan tapu kayıtları, hükmen kesinleşenlerin bilirkişi raporları dosyaya eklenmeli,
c) Belirlenen revizyon parselleri ile aynı şekilde dava konusu edilen tüm parselleri bir arada gösteren pafta örnekleri getirtilmeli,
d) Sözü edilen tapu kaydına dayanılarak halen Marmaris Asliye, Sulh ve Kadastro Mahkemelerinde devam eden davaların konusu ve kimler arasında görüldüğü, sonuçlanan davalar varsa bunların konusu ve neticesi hakkında tarafların hazırlayacağı dava listesi kendilerinden alınmalı, esas defterleri üzerinde inceleme yaptırılarak aynı türden uyuşmazlıklar tutanak ile belgelenmeli,
e) Vakıf Taşınmazları ve Vakıf Hukuku Konusunda uzman bilirkişiler belirlenip, dosyadaki tarafların tutunduğu mülknameden başlanarak tüm kayıtlar ve belgeler incelettirilmeli, ... Vakfının mülk araziden tahsis suretiyle edinilip edinilmediği, sahih vakıflardan olup olmadığı yönünde rapor düzenlettirilmeli,
f) Çekişmeli taşınmazın bulunduğu yere ait, en eski tarihlisinden en yeni tarihte düzenlenen memleket haritaları dahil, yöreye ait tüm memleket haritalarının orijinalinden renkli ve onaylı fotokopi örnekleri ile hava fotoğrafları ve amenajman planları, çekişmeli taşınmazın bulunduğu yer ve mevki ismi, varsa yakın kadastro parsel numaraları yazılmak suretiyle, çekişmeli taşınmazın bulunduğu yerin 2863 sayılı Yasa hükümlerine göre doğal ya da kültürel sit alanı olup olmadığı sorulmalı, ilgili karar ve harita örnekleri getirtilerek dosyasına eklenmeli,
g) Tapu kayıtlarındaki sınırları ve memleket haritasındaki mevkileri bilecek ve bu davalar ile ilgisi olmayan, olabildiğince yaşlı ve yansız yerel bilirkişiler tesbit edilmeli, gerektiğinde tapu kayıtlarının bilinmeyen sınırlarında yardımcı olacak ve zilyetlik konusunda bilgi verecek tanık isimleri taraflardan istenmeli, önceki keşiflere katılmamış üç orman yüksek mühendisi, üç harita mühendisi, üç jeolog bilirkişi ve üç ziraat uzmanı bilirkişinin ismi yöntemince belirlenmeli, bu bilirkişilere tarafların itirazları olursa değerlendirilerek, gerektiğinde onların yerine başkaları seçilmeli,
h) Bilahare kılavuz dosya üzerinden yapılacak keşifte; ... Vakfiyesi ve 17 Rabiulevvel 1295 tarihli İcmali Hakani sureti: ...Menteşe sancağında, Ula kazasında vaki bir tarafı Çıtırlılı ve bir tarafı ... ve bir tarafı Karavasil ... ve ... Hududuna müntehi olup işbu hudut ile mahdut mahal derununda ... Çiftliği denmekle arif bir kıta çiftlik, ... Çiftliği denmekle arif bir kıta çiftlik ve ... çiftliği denmekle arif bir kıta çiftlik sınırları ve ilk tesisi Mart 1290 tarih D.9, V.18 , aynı tarih Varak 19, aynı tarih Varak 20 sayılı tapu kayıtları tüm tesis ve tedavülleri ile, bu kayıtlardan önce oluşturulmuş ise bu kayıtların, Ağustos 1326 tarihli tarihinde yapılan ifrazlara göre oluşan yeni sınırları itibariyle yerel bilirkişiler yardımıyla yerine uygulanmalı, bu çiftlik sınırları için ayrıca oluşturulan çiftliğe ait tarla ve bina nitelikli tapu kayıtları varsa, onlar dahi uygulanmalı, uygulama sırasında, tutunulan ... maa ... Çiftliği, ... Çiftliği ve ... Çiftliği tapularında ..., ..., ... sınırlarının ortak sınır, Kırvasil (...), ... (içmeler) sınırlarının köy ya da çiftlik sınırları olduğu, tapu kayıtlarının eşcar-ı müsmire ve gayr-ı eşcarı
müsmireyi müştemil çiftlik kayıtları olup, bu sınırlar içinde devlet ormanları, dereler, taşlık ve kayalık niteliğindeki devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerin bulunduğu, sınırlarının mevki ya da nokta sınırlar olduğu, bu sınırların çoğunluğunun devlet ormanı içinde kalması nedeniyle sabit kabul edilemeyeceğinden, 3402 sayılı Yasanın 20/C maddesi gereğince kayıt kapsamının yüzölçümüne değer verilerek saptanacağı, ... Çiftliğine ait tapu kaydının aynı köy 1 ilâ 169 sayılı parselle uygulandığı, ancak bu parseller hakkında tapuya dayanmayan ve zilyetlikle kazanma iddiasında bulunan gerçek kişiler tarafından itiraz edilip, birçok dava açıldığı, ... maa ... Çiftliği tapusunun ... köyü 373 ilâ 633 sayılı parsellere uygulandığı gözönünde bulundurularak, tapu kayıtları yerine uygulanmalı; bilinmeyen sınırlar konusunda tarafların gösterecekleri tanıklar dinlenmeli, yerel bilirkişi ve tanık sözleri, komşu parsel kayıtları ve eski tarihli memleket haritaları, köy isimleri ve sınırlarına ilişkin tüm kayıtlarla denetlenmeli, tapu kayıtları sınırında yazılı ...’ün tapu tesisinde ... Çiftliği olarak gösterilmesi nedeniyle “...”ün nokta halinde mevki ismi olmayıp, ..., ... ve ... ... çiftliklerinin batı sınırını oluşturan geniş bir çiftlik arazisi olabileceği düşünülerek uygulama yapılmalı, yerel bilirkişi ve tanıklar tarafından tarif edilen ve gösterilen sınırlardaki çelişkilerin yöntemince giderilmeli, revizyon parselleri ile Kırvasil (...) ve ... (İçmeler) köyleri (ya da çiftlikleri) ile memleket haritasında ... köyü olarak işaretlenmiş bulunan sınırlar gözetilerek sabit sınırların nereler olabileceği değerlendirilip, kayıtlar 3402 sayılı Yasanın 20 ve 21. maddeleri hükmüne göre sabit sınırlarla bağlantısı kesilmemek suretiyle, bu sınırlardan başlanarak uygulanıp, kayıtların yüzölçümüyle kapsadığı alanlar tereddüte yer bırakmayacak biçimde belirlenmeli, harita mühendisi bilirkişi ve fen bilirkişilere tapu kaydının sınırları itibariyle kapsadığı alanı ve yüzölçümüyle geçerli kapsamını ayrı ayrı gösteren ayrı renkli kalemlerle işaretli müşterek imzalı kroki düzenlettirilmeli; düzenlenen bu rapor ve krokiler aynı nitelikteki tüm dava dosyalarına konulmalıdır.
ı) Daha sonra, dosyaya getirtilen en eski tarihli memleket haritaları, amenajman planları ve orman kadastro haritası ile kadastro paftası ve dayanılan tapu kayıtlarının sınırları ve yüzölçümüyle geçerli kapsamını gösteren bilirkişi krokisi ve haritası, fen ve uzman orman bilirkişiler eliyle yöntemince uygulanarak, dayanılan tapu kaydının yüzölçümüyle geçerli kapsamındaki taşınmazlar ile çekişmeli parselin bu belgelerde ne şekilde nitelendirildiği ayrı ayrı belirlenmeli, 1967 yılında yapılan orman tahdidi ile belirlenen orman sınır hattına göre konumu saptanmalı, çekişmeli taşınmazın ve geniş çevresinin toprak yapısı, bitki örtüsü ve çevresi incelenmeli, orijinal-renkli (renkli fotokopi) memleket haritasının ölçeği kadastro paftası ölçeğine, yine kadastro paftası ölçeği de memleket haritası ölçeğine çevrildikten sonra, her iki harita komşu ve yakın komşu parselleri de içine alacak şekilde birbiri üzerine aplike edilmek suretiyle, aynı yörede dava konusu edilen taşınmazların konumunu çevre taşınmazlarla birlikte bu harita ve fotoğraflar üzerinde bir arada gösterecekleri, ayrı renklerle işaretli ve bilirkişilerin onayını taşıyan, kroki düzenlettirilmeli,
i) Dayanılan tapu kayıtlarının yüzölçümüyle geçerli kapsamı dışında kalan, orman alanlarının 3116 sayılı Yasa hükümlerine göre zaten devlet ormanı sayılması nedeniyle, devletleştirmeye ve iadeye konu edilemeyeceği, sadece tapu kayıtlarının yüzölçümüyle kapsadığı alanların devletleştirmeye konu edilebileceği, bu nedenle tapu kaydının yüzölçümüyle kapsadığı alanlardan 4785 sayılı Yasa hükümlerine göre devletleştirilen bölümler var ise, bu alanlarının yüzölçümü düşüldükten sonra, artan bölümün tarım alanları ve yerleşim alanları için hüküm ifade edeceği, başka deyişle birbirlerine sınır olduğu ve toplam 14000 dönüm yüzölçümünde olduğu anlaşılan bu üç tapu kaydının yüzölçümüyle kapsadıkları alan içinde kalan ormanların devletleştirme kapsamında olduğu göz önünde bulundurularak, devletleştirilen orman alanının yüzölçümü, tapu kaydı miktarından düşüldükten sonra, kalan miktarın bir bütün halinde Çiftliğin tapu kaydı kapsamındaki diğer araziler olabileceği düşünülmeli,
j) Taşınmazın Devlet ormanı sayılmayan ya da devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerden olmadığı ve dayanılan tapu kaydının yüzölçümüyle geçerli kapsamı dışında kaldığı belirlendiği taktirde, bu yerler için, zilyetlikle taşınmaz edinme koşullarının oluşup oluşmadığı
yöntemince saptanmalıdır. Bu cümleden olarak; çekişmeli taşınmazda ziraat uzmanı bilirkişiler ve jeolog bilirkişilere inceleme yaptırılıp, özellikle yakın tarihli hava fotoğraflarındaki görüntüleri dikkate alınarak çekişmeli taşınmazın imar - ihya görüp görmediği, gördü ise tarihi ve imar ihyanın şekli, ne zaman bittiği, kaç yıl süreyle ne şekilde zilyet edildiği, kimden kime geçtiği, bu kullanımın taşınmazın ekonomik amacına uygun kullanım olup olmadığı konularında bilimsel verileri içeren raporlar düzenlettirilmeli, bu konularda somut olaylara dayalı tanık beyanları alınmalı,
k) Çekişmeli taşınmazın dayanılan tapu kaydının yüzölçümüyle geçerli kapsamı içinde olduğu, devlet ormanı sayılmayan ya da devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerden olmadığı belirlendiği takdirde, bu yerler için, Medeni Yasanın yürürlüğü olan 1926 yılından en az 10 yıl öncesinden başlayan malik sıfatı ile zilyetliklerinin bulunup bulunmadığı ve tesbit tarihi itibariyle zilyetlikle mülk edinme koşullarının oluşup oluşmadığı yöntemince saptanmalıdır. Zilyetlikle kazanma iddiasında bulunan tarafa, tanık dinletme olanağı verilmeli, yine, ziraat uzmanı bilirkişiler ve jeolog bilirkişilere inceleme yaptırılarak, özellikle en eski tarihli memleket haritası ve hava fotoğraflarındaki görüntüleri dikkate alınarak çekişmeli taşınmazın 1926 yılından en az 10 yıl öncesinden itibaren zilyet edilen yerlerden olup olmadığı yönünde bilimsel ve teknik görüşlerine başvurulmalı, yerel bilirkişi ve taraf tanıklarının, zilyetlikle edinme iddiasında bulunan kişilerin ve önceki maliklerinin bir insan ömrünü aşan zilyetilklerinin bulunup bulunmadığı, zilyetliğin kiracı ya da malik sıfatıyla olup olmadığı, tapu kayıtları kapsamında kalan bölümlerinde, Medeni Yasanın yürürlüğünden en az 10 yıl öncesine dayanan zilyetlik varsa, zilyetliğin başlangıcının ne şekilde hatırlandığı veya kendilerine bu bilgilerin ne şekilde aktarıldığı yönünde somut olgulara dayalı beyanlarına başvurulmalı, birbirinin tekrarı niteliğindeki soyut sözlerle yetinilmemeli, yöreye ait en eski tarihli hava fotoğrafları ve memleket haritası ile daha sonraki yıllarda düzenlenen tüm hava fotoğrafı ve haritalar özel stereoskop aletleriyle incelenip bu belgelerdeki görüntüsüne göre bilirkişi ve tanık beyanlarının doğruluğu denetlenmeli, toplanan bu deliller ile yukarıda detaylı olarak söz edilen diğer deliller birlikte değerlendirilmek ve takdir edilmek suretiyle oluşacak sonucu göre, 3402 sayılı Yasanın 31/3 maddesi gereğince davada haklı çıkan ve kendini avukat ile temsil ettiren yararına taktir edilecek avukatlık ücretinin davadan haksız çıkan taraftan alınarak bu kişi ile karşılıklı davalı ya da davacı sıfatı bulunan ve davada haklı çıkan tarafa verilmesine karar verilmelidir.
Açıklanan hususlar gözetilmeksizin yetersiz araştırma ve eksik incelemeyle yazılı olduğu biçimde karar verilmesi usul ve yasaya aykırıdır.
SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerle davalılar Hazine, Orman Yönetimi ve ..."ın esasa, davacı ... vekilinin de avukatlık ücretine ilişkin temyiz itirazlarının kabulü ile hükmün BOZULMASINA, peşin alınan temyiz harcının istek halinde yatıranlara iadesine 24.02.212 günü oybirliği ile karar verildi.