GİZLİLİK TALEBİ KABUL

I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvuru, insan haysiyetiyle bağdaşmayan koşullarda hukuka aykırı olarak idari gözetim altında tutulma nedeniyle kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı ile kötü muamele yasağının; idari gözetim kararına itirazın reddedilmesi neticesinde idare lehine vekâlet ücretine hükmedilmesi nedeniyle de mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiği iddialarına ilişkindir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvurucular 27/11/2015 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

3. Başvuru formu ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinden sonra başvuru Komisyona sunulmuştur.

4. Komisyonca başvuruların kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

5. Başvurucular bireysel başvuru harç ve masraflarını karşılama imkânlarının bulunmadığını belirterek adli yardım talebinde bulunmuştur.

III. OLAY VE OLGULAR

6. Başvuru formu ve eklerinde ifade edildiği şekliyle ve ilgili Kurumlardan temin edilen bilgilere göre ilgili olaylar özetle şöyledir:

7. Başvurucular Irak Cumhuriyeti vatandaşı olup birbiriyle evlidir. Başvurucular Türkiye"ye hangi yolla ve ne zaman giriş yaptıklarını bildirmemişlerdir.

8. Başvurucular Türkiye"de yaşamakta iken Şanlıurfa Valiliğinin 12/5/2015 tarihli kararıyla idari gözetim altına alınmalarına karar verilmiştir. Başvurucular önce Şanlıurfa"da, 20/5/2015 tarihinden itibaren ise Adana Geri Gönderme Merkezinde tutulmuşlardır.

9. Başvurucuların farklı tarihlerde idari gözetim kararına yaptıkları itirazlar Adana Sulh Ceza Hâkimlikleri tarafından reddedilmiş ve verilen kararların bir kısmında idare lehine vekâlet ücretine hükmedilmiştir. İdari gözetim kararına 31/8/2015 tarihinde yapılan en son itiraz Adana 2. Sulh Ceza Hâkimliğinin 2/10/2015 tarihli kararıyla reddedilmiş ve verilen karar başvurucuların vekiline 12/10/2015 tarihinde tebliğ edilmiştir.

10. Başvurucular Adana İl Göç İdaresi Müdürlüğü tarafından -belirli bir adreste ikamet ve bildirim yükümlülüğü getirilmek suretiyle- 28/10/2015 tarihinde salıverilmişlerdir.

11. Başvurucular 27/11/2015 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

IV. İLGİLİ HUKUK

12. İlgili hukuk için bkz. B.T. (GK), B. No: 2014/15769, 30/11/2017, §§ 19-38.

V. İNCELEME VE GEREKÇE

13. Mahkemenin 25/9/2019 tarihinde yapmış olduğu toplantıda başvuru incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucuların İddiaları

14. Başvurucular usule ilişkin güvencelerden faydalandırılmaksızın, hukuka aykırı şekilde idari gözetim altında tutulduklarını, tutulma koşullarının insan haysiyetiyle bağdaşmayacak ölçüde kötü olduğunu, kendilerine telefonla iletişim kurma imkânı tanınmadığını ve çok kısa sürelerle aile odalarında kalmalarına izin verildiğini, bu koşullara karşı makul sürede sonuç alabilecekleri etkili bir başvuru yolunun bulunmadığını iddia etmişlerdir. Başvurucular ayrıca sulh ceza hâkimliği kararlarında idare lehine vekâlet ücretine hükmedildiğini belirterek Anayasa"nın 15., 17., 19., 20., 22., 36.ve 38. maddelerinde güvence altına alınan hakların ve ilkelerin ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir.

B. Değerlendirme

15. Anayasa Mahkemesi, olayların başvurucular tarafından yapılan hukuki nitelendirmesi ile bağlı olmayıp, olay ve olguların hukuki nitelendirmesini kendisi takdir eder(Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Başvurucuların idari gözetim altına alınmaları ve geri gönderme merkezinde tutulma koşullarına ilişkin şikâyetleri kötü muamele yasağı ile kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı, idari gözetim kararına itirazları sonucunda aleyhlerine Sulh Ceza Hâkimliği tarafından vekâlet ücreti hükmedilmesi ise mahkemeye erişim hakkı kapsamında değerlendirilmiştir.

1. Adli Yardım Talepleri Yönünden

16. Adli yardım talebinde bulunan başvurucuların başvuru giderlerini karşılayabilecek ölçüde mal varlıklarının bulunmadığı ve taleplerinin dayanaktan yoksun olmadığı anlaşıldığından 12/1/2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 334. maddesinin (1) numaralı fıkrası uyarınca adli yardım taleplerinin kabulü ile yargılama giderlerini ödemekten geçici olarak muaf tutulmalarına karar verilmesi gerekir.

2. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Hakkı ile Kötü Muamele Yasağının İhlal Edildiğine İlişkin İddia

17. Başvurucular, idari gözetim altında tutulmaları nedeniyle kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının; insan haysiyetiyle bağdaşmayan koşullarda geri gönderme merkezinde tutulmaları nedeniyle de kötü muamele yasağının ihlal edildiğini ileri sürmüşler ve bu konularda şikâyetlerini ileri sürebileceği etkili bir başvuru mekanizması bulunmadığını ifade etmişlerdir.

18. Anayasa Mahkemesi B.T. başvurusunda idari gözetim altında tutulma yerlerinin yönetim, denetim ve işletilmesinin İçişleri Bakanlığı tarafından yürütülen bir kamu hizmeti olduğunu, 6/1/1982 tarihli ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu"nun 2. maddesine göre idari işlem ve eylemlerden dolayı kişisel hakkı doğrudan etkilenenlerin idari yargıda tam yargı davası açabileceğini, teorik düzeyde mevcudiyeti tespit edilen bu yolun -sırf bilgi eksikliği nedeniyle- fiiliyatta hiç işletilmemesinin etkisiz olduğu biçiminde yorumlanamayacağını belirtmiş ve yabancının salıverilmesi hâlinde etkili hukuk mekanizmasının tam yargı davası olduğunu ifade etmiştir (B.T., §§ 45-58).

19. Anayasa Mahkemesi aynı başvuruda, idari gözetimi sona erdirilen başvurucuların hukuka aykırı olarak idari bir kararla özgürlüklerinden yoksun bırakılmaları nedeniyle uğradıklarını öne sürdükleri maddi ve manevi zararlarının karşılanması bakımından başarı şansı sunma, yeterli giderim sağlama kapasitesini haiz ve ulaşılabilir olduğu görülen tam yargı davası yolu tüketilmeden yapılan başvuruların incelenmesinin bireysel başvurunun ikincil niteliği ile bağdaşmadığı sonucuna varmıştır (B.T., § 73; A.A., B. No: 2014/18827, 20/12/2017, § 37).

20. Anayasa Mahkemesi R.M. ve diğerleri başvurusunda bir kez daha yukarıda yer verilen ilkelere bağlı kaldığını vurgulamıştır (R.M. ve diğerleri, B. No: 2015/19133, 17/4/2019, § 31). Başvurucuların geri gönderme merkezinde tutulmaları nedeniyle kötü muamele yasağı ile kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlal edildiği iddiaları bakımından açıklanan ilkelerden ayrılmayı gerektiren bir husus bulunmamaktadır.

21. Açıklanan gerekçelerle başvurunun bu kısmının, diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

22. Bununla birlikte bu aşamada oluşan durum nedeniyle mevcut başvuru yönünden işbu kararın ardından açılması muhtemel idari davanın süresine ilişkin olarak bir hususun açıklığa kavuşturulması zorunluluğu hasıl olmuştur.

23. Öncelikle vurgulanmalıdır ki idari yargı yerlerinde açılacak davaların süresine ilişkin koşulları incelemek ve idari davaların süresinde açılıp açılmadığını değerlendirmek ilgili mahkemelerin takdirindedir. Öte yandan inceleme konusu başvuruda olduğu gibi B.T. kararındaki içtihat değişikliğinin Resmî Gazete"de yayımlandığı 16/2/2018 tarihinden önce tam yargı davası yolu tüketilmeden, doğrudan Anayasa Mahkemesine yapılan müracaatların başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez bulunmasını müteakip açılacak davalarda dava açma süresinin derece mahkemelerince bu kişilerin mahkemeye erişim haklarının ihlaline neden olmayacak biçimde değerlendirilmesi gerektiğine de işaret edilmelidir (B.T., § 59).

24. Kötü muamele yasağı ile kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı yönünden başvuru yollarının tüketilmemesine istinaden kabul edilemezlik kararı verildiğinden anılan yasak ve hakla bağlantılı olarak Anayasa"nın 40. maddesinde düzenlenen etkili başvuru hakkının ihlal edildiği iddiasının bu aşamada incelenmesine gerek görülmemiştir.

3. İdare Lehine Vekâlet Ücreti Hükmedilmesine İlişkin İddia

25. Başvurucular, sulh ceza hâkimliklerince idari gözetim kararına itirazlarının reddedilmesi sonucunda idare lehine vekâlet ücretine hükmedilmesi nedeniyle mahkemeye erişim haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir.

26. 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesi ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun"un 47. maddesinin (5) numaralı fıkrası gereği başvuru yollarının tüketildiği, başvuru yolu öngörülmemiş ise ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde bireysel başvuru yapılması gerekir.

27. Somut olayda başvurucuların idari gözetim kararına en son yaptıkları itirazın Adana 2. Sulh Ceza Hâkimliği tarafından 2/10/2015 tarihli kararla reddedildiği anlaşılmaktadır (bkz. § 9). Başvurucular bu karardan önce de itirazlarda bulunup farklı sulh ceza hâkimlikleri tarafından talepleri reddolunmuş ise de söz konusu ret kararlarından en geç son itirazı yaptıkları 31/8/2015 tarihinde haberdar oldukları kabul edilmelidir. Adana 2. Sulh Ceza Hâkimliğinin 2/10/2015 tarihli kararının ise başvurucular vekiline 12/10/2015 tarihinde tebliğ edildiği görülmektedir. Buna göre başvurucuların otuz günlük süre içinde bireysel başvuruda bulunmaları zorunlu olduğu hâlde şikâyetlerine konu ettikleri tüm kararlar yönünden yasal süre geçtikten sonra -27/11/2015 tarihinde- başvuruda bulundukları anlaşılmıştır.

28. Açıklanan gerekçelerle başvurunun bu kısmının, diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin süre aşımı nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

VI. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Kamuya açık belgelerde başvurucuların kimliklerinin gizli tutulması taleplerinin KABULÜNE,

B. Adli yardım talebinin KABULÜNE,

C. 1. Kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı ile kötü muamele yasağının ihlal edildiğine ilişkin iddianın başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

2. Mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiği iddiasının süre aşımı nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

D. 12/1/2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 339. maddesinin (2) numaralı fıkrası uyarınca adli yardım talebi kabul edilen başvurucuların yargılama giderlerini ödemekten TAMAMEN MUAF TUTULMALARINA 25/9/2019 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.