Başkan	:	Serruh KALELİ
Üyeler	:	Zehra Ayla PERKTAŞ
		Burhan ÜSTÜN
		Erdal TERCAN
		Zühtü ARSLAN
Raportör	:	Murat AZAKLI
Başvurucu	:	HSH NORDBANK AG
Vekilleri	:	Av. Dr. Hüseyin ÜLGEN
		Av. Mehmet GÜN
		Av. Rıza GÜMBÜŞOĞLU
		Av. Orçun ÇETİNKAYA

 

I. BAŞVURUNUN KONUSU

1. Başvurucu, 15/9/2003 tarihinde İstanbul 3. Asliye Ticaret Mahkemesinde aleyhine açılan tazminat davasının kısmen kabulüne karar verildiğini, yargılamanın makul sürede sonuçlandırılmadığını belirterek, eşitlik ilkesi ile mülkiyet ve adil yargılanma haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüş, tazminat talep etmiştir.

II. BAŞVURU SÜRECİ

2. Başvuru, 29/8/2013 tarihinde İstanbul 14. Asliye Hukuk Mahkemesi vasıtasıyla yapılmıştır. Dilekçe ve eklerinin idari yönden yapılan ön incelemesinde Komisyona sunulmasına engel bir eksikliğin bulunmadığı tespit edilmiştir.

3. Birinci Bölüm Üçüncü Komisyonunca, 22/11/2013 tarihinde, kabul edilebilirlik incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına, dosyanın Bölüme gönderilmesine karar verilmiştir.

4. Birinci Bölümün 19/12/2013 tarihli ara kararı gereğince başvurunun, kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin birlikte yapılmasına ve bir örneğinin görüş için Adalet Bakanlığına gönderilmesine karar verilmiştir.

5. Adalet Bakanlığının 24/2/2014 tarihli görüş yazısı başvurucuya tebliğ edilmiş olup, başvurucu vekili tarafından 19/3/2014 tarihinde Adalet Bakanlığı görüşüne karşı beyan dilekçesi ibraz edilmiştir.

III. OLAY VE OLGULAR

A. Olaylar

6. Başvuru formu ve ekleri ile Bakanlık görüşünde ifade edildiği şekliyle olaylar özetle şöyledir:

7. Başvurucu aleyhine, bazı ticaret şirketleri tarafından 15/9/2003 tarihinde İstanbul 3. Asliye Ticaret Mahkemesinde açılan davada, davacılar, davalı ile gemi ipoteği anlaşmaları imzalandıklarını, gemilerin navlun gelirleriyle borçlarının ödendiğini, gemilerden birinin kısmi bakiye borcu muaccel hale gelmediği halde davalının haksız biçimde gemiyi seferden alıkoyduğunu, ödeme girişimlerinin kabul edilmediğini ve gemilerin satış işlemlerine başlandığını, temerrüdün oluşmadığını, davalının haksız filleri nedeniyle gemilerin çalışamadığını ileri sürerek maddi zararlarının tazminini talep etmişlerdir.

8. Davacılar yine başvurucu aleyhine, 3/5/2004 tarihinde İstanbul 10. Asliye Ticaret Mahkemesinde açtıkları davada, asıl davadaki iddialarla ek maddi ve manevi tazminat talebinde bulunmuşlardır.

9. İstanbul 3. Asliye Ticaret Mahkemesince belirtilen dava dosyaları birleştirilmiştir.

10. Mahkemece, 13/9/2004 tarih ve E.2003/1130, K.2004/991 sayılı kararla, ipotek sözleşmelerinin Landesbank adına olup gemi sicilinde de ipotek tescilinin Landesbank adına olduğu, Türk Ticaret Kanunu’nun 921/3. maddesine göre alacağın temlikinin yazılı anlaşma ve gemi siciline tescil ile gerçekleşebileceği, temlikin gemi siciline tescil edilmediği, dolayısıyla gemilerin tutularak seferden alıkonulmasının haksız fiil olduğu, davacıların tazminat isteme haklarının doğduğu gerekçesiyle asıl ve birleşen davalarda davanın kabulüne, tazminatların davalıdan alınarak davacılara verilmesine karar verilmiştir.

11. Başvurucunun temyizi üzerine Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 14/4/2005 tarih ve E.2004/12937, K.2005/3696 sayılı ilamıyla; davanın Denizcilik İhtisas Mahkemesinde görülmesi gerektiği belirtilerek görev yönünden hüküm bozulmuştur.

12. Karar düzeltme istemi, Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 24/6/2005 tarih ve E.2005/7081, K.2005/6715 sayılı kararıyla reddedilmiştir.

13. Mahkemece bozma kararı sonrası yapılan yargılama sonunda, 20/10/2005 tarih ve E.2005/292, K.2005/846 sayılı ilamla, 13/9/2004 tarihli kararda direnilmesine ve tazminatların başvurucudan tahsiline karar verilmiştir.

14. Temyiz üzerine, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 19/4/2006 tarih ve E 2006/11-58, K.2006/228 sayılı kararla; uyuşmazlığı yargılayacak ve çözecek olan mahkeme, uyuşmazlığın doğmasından önce kanunen belli olan Asliye Ticaret Mahkemesi olup, dava tarihinden sonra kurulan ve faaliyete geçirilen İstanbul Denizcilik İhtisas Mahkemesinde davaya bakılmasının mümkün olmadığı, davanın Asliye Ticaret Mahkemesinde görülmesi gerektiği, direnme kararının uygun olduğu gerekçesiyle başvurucunun temyiz itirazlarının incelenmesi için dosyanın Yargıtay 11. Hukuk Dairesine gönderilmesine karar vermiştir.

15. Yargıtay 11. Hukuk Dairesince esasa yönelik olarak yapılan temyiz incelemesinden sonra, 13/10/2006 tarih ve E.2006/8091, K.2006/10232 sayılı ilamla; yetkili mahkemenin Hamburg Mahkemeleri olduğuna dair temyiz istemi yerinde görülmemiş, satın alınan gemiler üzerinde lehine ipotek tesis edilenin Hamburger Landesbank olduğu, bu bankanın başka bir banka ile birleşerek HSB NORDBANK adında 1/6/2003 tarihinde tüzel kişilik kazandığı, bu durumda davalının Hamburger Landesbank’ın halefi olduğu yolundaki gemi siciline yapılan bildirim ve şerhin göz önünde bulundurulması gerektiği, bu nedenle temlik ve gemi siciline tescilin zorunlu olup olmadığının tartışılması gerektiği, hükme esas alınan bilirkişi raporuna başvurucunun itirazları değerlendirilerek tazminatın tayini gerekirken yetersiz bilirkişi raporuna dayalı olarak hüküm tesisi doğru görülmemiş ve hüküm bu nedenlerle bozulmuştur.

16. Karar düzeltme istemi, Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 10/5/2007 tarih ve E.2007/321, K.2007/7282 sayılı kararıyla reddedilmiştir.

17. Mahkemece bozmaya uyularak yapılan yargılama sonunda; 26/6/2008 tarih ve E.2007/445, K.2008/391 sayılı ilamla; kredi sözleşmesinin usulsüz şekilde feshedildiği ve gemilerin satış işleminin temerrüt gerçekleşmeden yapıldığı, haksız fiilin unsurlarının oluştuğu, toplam zararın 18.507.019,62 USD olduğu gerekçesiyle asıl ve birleşen davalarda davanın kabulüne, tazminatların ayrı ayrı davacılara ödenmesine karar verilmiştir.

18. Temyiz üzerine Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 8/4/2009 tarih ve E.2008/10582, K.2009/4282 sayılı ilamıyla; taraflar arasında düzenlenen gemi ipotek sözleşmesinin değerlendirilmesi, ihtiyati tedbir niteliğindeki seferden alıkoymanın haksız fiil teşkil edip etmediğinin saptanması gerekirken eksik inceleme ile hüküm kurulması doğru görülmemiş, hüküm bozulmuştur.

19. Karar düzeltme istemi üzerine, Yargıtay 11. Hukuk Dairesince 8/1/2010 tarih ve E.2009/8060, K.2010/3 sayılı kararla; temyiz incelemesi sonucu bozma kararlarının ortadan kaldırılmasına, zararın tespiti açısından eksik inceleme yapıldığı, davacının, gemilere el konulmasından sonra basiretli bir tacir gibi davranarak borcunu ödemek suretiyle zararın artmasını önlemesi gerekirken bu yönde bir girişimde bulunmaması sebebiyle Borçlar Kanunu’nun 44. maddesi uyarında tazminattan indirim yapılması gerektiği belirtilerek, hüküm başvurucu yararına bozulmuştur.

20. Bozmaya uyan Mahkemece, 15/10/2010 tarih ve E.2010/59, K.2010/594 sayılı kararla; başvurucunun gemileri seferden men ettirmesi ve yurtdışında gerçekleştirilen cebri icra işlemlerinin, taraflar arasındaki sözleşme hükümlerine ve İcra ve İflas Kanunu’nun emredici hükümlerine aykırı olup tazminatı gerektirdiği, ancak davacıların da gemilere el konmasından itibaren basiretli bir tacir gibi davranarak borçlarını ödemek suretiyle zararın artmasını önlemesi gerekirken bu yönde bir girişimde bulunmadığından Borçlar Kanunu’nun 44. maddesi uyarınca tazminattan %20 oranında indirim yapılarak asıl davanın kısmen kabulü ile 7.272.947,89 TL’nin; birleşen davanın kısmen kabulü ile 59.627.195,61 USD’nin davalıdan tahsiline karar verilmiştir.

21. Temyiz üzerine Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 21/7/2011 tarih ve E.2011/1303, K.2011/9245 sayılı kararıyla başvurucunun kredi alacaklarının, davacılara ödenmesine karar verilen tazminat miktarından düşülerek hesaplama yapılması gerekirken davacıların sebepsiz zenginleşmesine yol açacak şekilde hüküm tesisi doğru görülmemiş, yine asıl davada istenilen tazminatın USD karşılığının gösterilmediği ve % 20 müterafik kusur indiriminin yanlış uygulandığı gerekçesiyle hüküm bozulmuştur.

22. Karar düzeltme istemi, Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 21/12/2011 tarih ve E.2011/14061, K.2011/17393 sayılı ilamıyla reddedilmiştir.

23. Mahkemece bozmaya uyularak yapılan yargılama sonunda, 13/4/2012 tarih ve E.2012/28, K.2012/104 sayılı kararla; bozma kararı öncesi verilen gerekçelerle ve davacıların başvurucuya olan kredi borçları dikkate alınarak asıl davanın kısmen kabulü ile 5.818.358,28 TL’nin; birleşen davanın kısmen kabulü ile 26.032.433,23 USD’nin başvurucudan tahsiline karar verilmiştir.

24. Temyiz üzerine Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 2/11/2012 tarih ve E.2012/10325, K.2012/17301 sayılı ilamıyla, dosyadaki yazılara, Mahkemece uyulan bozma kararı gereğince hüküm verilmiş olmasına ve delillerin takdirinde bir isabetsizlik bulunmamasına göre, davacılar vekilinin tüm, başvurucu vekilinin vekalet ücreti dışındaki diğer temyiz itirazlarının reddine, vekalet ücreti yönünden başvurucu lehine hükmün düzeltilerek onanmasına karar verilmiştir.

25. Karar düzeltme istemi, Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 10/6/2013 tarih ve E.2013/5513, K.2013/12044 sayılı kararıyla, “Yargıtay ilamında benimsenen gerektirici sebeplere göre, taraf vekillerinin Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nun 440. maddesinde sayılan hallerden hiçbirini ihtiva etmediği” gerekçesiyle reddedilmiştir.

26. Karar, 30/7/2013 tarihinde başvurucuya tebliğ edilmiştir.

27. Başvurucu, 29/8/2013 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

B. İlgili Hukuk

28. 12/1/2011 tarih ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun “Usul ekonomisi ilkesi” kenar başlıklı 30. maddesi şöyledir:

“Hâkim, yargılamanın makul süre içinde ve düzenli bir biçimde yürütülmesini ve gereksiz gider yapılmamasını sağlamakla yükümlüdür.”

29. 22/4/1926 tarih ve 818 sayılı mülga Borçlar Kanunu’nun 41. maddesi şöyledir:

“Gerek kasten gerek ihmal ve teseyyüp yahut tedbirsizlik ile haksız bir surette diğer kimseye bir zarar ika eden şahıs, o zararın tazminine mecburdur.

Ahlaka mugayir bir fiil ile başka bir kimsenin zarara uğramasına bilerek sebebiyet veren şahıs, kezalik o zararı tazmine mecburdur.”

30. 818 sayılı mülga Kanun’un 44. maddesi şöyledir:

“Mutazarrır olan taraf zarara razı olduğu yahut kendisinin fiili zararın ihdasına veya zararın tezayüdüne yardım ettiği ve zararı yapan şahsın hal ve mevkiini ağırlaştırdığı takdirde hakim, zarar ve ziyan miktarını tenkis yahut zarar ve ziyan hükmünden sarfınazar edebilir.

Eğer zarar kasden veya ağır bir ihmal veya tedbirsizlikle yapılmamış olduğu ve tazmini de borçluyu müzayakaya maruz bıraktığı takdirde hakim, hakkaniyete tevfikan zarar ve ziyanı tenkis edebilir.”

31. 29/6/1956 tarih ve 6762 sayılı mülga Türk Ticaret Kanunu’nun 892. maddesi şöyledir:

“Yola çıkmıya hazır bir gemi cebri icra yolu ile satılamıyacağı gibi ihtiyaten haciz de edilemez. Şu kadar ki; cebri satış veya haczi icabettiren borç zaten bu yolculuk dolayısiyle yapılmışsa, bu hükümler tatbik olunmaz.

 Bu madde hükmü 867 nci maddede yazılı gemiler hakkında da tatbik olunur.”

IV. İNCELEME VE GEREKÇE

32. Mahkemenin 18/6/2014 tarihinde yapmış olduğu toplantıda, başvurucunun 29/8/2013 tarih ve 2013/6924 numaralı bireysel başvurusu incelenip gereği düşünüldü:

A. Başvurucunun İddiaları

33. Başvurucu, İstanbul 3. Asliye Ticaret Mahkemesinde aleyhine açılan davada, kredi alacağını tahsil etmek için dava açması ve ipotekli gemilerin icra yoluyla satışını gerçekleştirmesinin haksız fiil olarak değerlendirildiğini, 15/9/2003 tarihinde açılan davada yargılamanın uzun sürdüğünü ve makul sürede yargılama yapılmadığını, yurtdışında açtığı davaların haksız fiil olarak nitelendirilemeyeceğini, kredi sözleşmelerinde yabancı mahkemelerin yetkilendirilmesine rağmen yabancı mahkeme kararlarının yok sayıldığını, bu durumun sözleşme serbestisini ihlal ettiğini, emsal davalarda farklı kararlar verilmesine rağmen anılan davanın aleyhine sonuçlanmasının kanun önünde eşitlik ilkesini ve adil yargılanma hakkını ihlal ettiğini, emsal kararların derece Mahkemesi ve Yargıtay kararlarının gerekçelerinde göz önünde bulundurulmadığını, kredi sözleşmesinin Alman Hukukuna göre değerlendirilmediğini, Türk mahkemelerinin yetkisizliğine dair itirazlarının incelenmediğini, Mahkeme ve Yargıtay kararlarının gerekçesiz olduğunu, kredi sözleşmesi gereği kredi borcunun ödenmemesi halinde gemileri paraya çevirme hakkının olduğunu, Mahkeme kararına istinaden tazminat ödemek zorunda kaldığını, anılan davanın başka Mahkemelerce bekletici mesele yapıldığını, bu nedenle daha fazla tazminat ödemek zorunda kalabileceğini belirterek, eşitlik ilkesi ile mülkiyet ve adil yargılanma haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

B. Değerlendirme

34. Başvuru dilekçesi ve ekleri incelendiğinde, başvurucunun, aleyhine açılan tazminat davasının kısmen kabulüne karar verildiğini, benzer davalarda verilen kararlara aykırı şekilde hüküm kurulduğunu belirterek, eşitlik ilkesi ile mülkiyet ve adil yargılanma haklarının ihlal edildiğini ileri sürdüğü anlaşılmıştır. Anayasa Mahkemesi, başvurucunun ihlal iddialarına ilişkin nitelendirmesi ile bağlı olmayıp hukuki nitelendirmeyi bizzat yapar. Anılan ihlal iddiaları, yargılama sürecine ve verilen kararın sonucu itibarıyla adil olup olmadığına yönelik olup, bu iddialar yargılamanın sonucunun adil olmadığı iddiası kapsamında değerlendirilmiştir. Başvurucunun gerekçeli karar hakkı ve makul sürede yargılanma hakkının ihlali iddiaları ise ayrıca incelenmiştir.

1. Kabul Edilebilirlik Yönünden

a. Yargılamanın Sonucunun Adil Olmadığı İddiası Yönünden

35. Anayasa’nın 148. maddesinin dördüncü fıkrası şöyledir:

“Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz.”

36. 30/3/2011 tarih ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 48. maddesinin (2) numaralı fıkrası şöyledir:

“Mahkeme, … açıkça dayanaktan yoksun başvuruların kabul edilemezliğine karar verebilir.”

37. 6216 sayılı Kanun’un 48. maddesinin (2) numaralı fıkrasında açıkça dayanaktan yoksun başvuruların Mahkemece kabul edilemezliğine karar verilebileceği belirtilmiştir. Anayasa’nın 148. maddesinin dördüncü fıkrasında ise açıkça dayanaktan yoksun başvurular kapsamında değerlendirilen kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlara ilişkin şikâyetlerin bireysel başvuruda incelenemeyeceği kurala bağlanmıştır.

38. Anılan kurallar uyarınca, ilke olarak derece mahkemeleri önünde dava konusu yapılmış maddi olay ve olguların kanıtlanması, delillerin değerlendirilmesi, hukuk kurallarının yorumlanması ve uygulanması ile derece mahkemelerince uyuşmazlıkla ilgili varılan sonucun esas yönünden adil olup olmaması bireysel başvuru incelemesine konu olamaz. Bunun tek istisnası, derece mahkemelerinin tespit ve sonuçlarının adaleti ve sağduyuyu hiçe sayan tarzda bariz takdir hatası ve bu durumun kendiliğinden bireysel başvuru kapsamındaki hak ve özgürlükleri ihlal etmiş olmasıdır. Bu çerçevede, kanun yolu şikâyeti niteliğindeki başvurular, bariz takdir hatası bulunmadıkça Anayasa Mahkemesince incelenemez (B. No: 2012/1027, 12/2/2013, § 26).

39. Başvuru konusu olayda başvurucu, İstanbul 3. Asliye Ticaret Mahkemesinde aleyhine açılan davada, kredi alacağını tahsil etmek için dava açması ve ipotekli gemilerin icra yoluyla satışını gerçekleştirmesinin haksız fiil olarak değerlendirildiğini, yurtdışında açtığı davaların haksız fiil olarak nitelendirilemeyeceğini, kredi sözleşmelerine göre yabancı mahkemelerin yetkilendirilmesine rağmen yabancı mahkeme kararlarının yok sayıldığını, bu durumun sözleşme serbestisini ihlal ettiğini, emsal davaların lehine sonuçlanmasına rağmen anılan davanın aleyhine sonuçlandığını ve emsal kararların göz önünde bulundurulmadığını, kredi sözleşmesinin Alman Hukukuna göre değerlendirilmediğini, Türk mahkemelerinin yetkisizliğine dair itirazlarının hukuka uygun olarak değerlendirilmediğini, kredi sözleşmesi gereği kredi borcunun ödenmemesi halinde gemileri paraya çevirme hakkının olduğunu belirterek, adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.

40. Başvurucu aleyhine açılan tazminat davasında tarafların delilleri toplanarak bilirkişi raporları alınmış, başvurucunun rapora itirazları değerlendirilmiş ve kredi sözleşmeleri incelenerek, başvurucunun yetki itirazının reddi ile davanın kabulüne karar verilmiştir. Temyiz üzerine Yargıtay 11. Hukuk Dairesince, yetkili mahkemenin Hamburg Mahkemeleri olduğuna dair yetki itirazı, ipoteklerin İstanbul gemi siciline şerh edilmiş olması ve gemi siciline tescilli gemilerin taşınmaz hükmünde olmasına göre yerinde görülmemiş ve tazminatın hesaplanması yönünden hüküm bozulmuştur. Mahkemece bozma kararları doğrultusunda davanın kısmen kabulüne karar verilmiş ve temyiz sonucu Yargıtay tarafından hüküm onanmıştır.

41. Mahkemenin gerekçesi ve başvurucunun iddiaları incelendiğinde, iddiaların özünün Derece Mahkemesi tarafından delillerin değerlendirilmesinde ve hukuk kurallarının yorumlanmasında isabet olmadığına ve esas itibarıyla yargılamanın sonucuna ilişkin olduğu anlaşılmaktadır.

42. Başvurucu, yargılama sürecinde karşı tarafın sunduğu deliller ve görüşlerden bilgi sahibi olamadığına, kendi delillerini ve iddialarını sunma olanağı bulamadığına, karşı tarafça sunulan delillere ve iddialara etkili bir şekilde itiraz etme fırsatı bulamadığına ya da uyuşmazlığın çözüme kavuşturulmasıyla ilgili iddialarının derece Mahkemesi tarafından dinlenmediğine ilişkin bir bilgi ya da kanıt sunmadığı gibi Mahkemenin kararında bariz takdir hatası oluşturan herhangi bir durum da tespit edilememiştir.

43. Diğer taraftan, aynı hukuki metne ilişkin olarak, aynı derecedeki bağımsız yargı mercileri arasındaki yorum ve içtihat farklılıkları tek başına adil yargılanma hakkının ihlali niteliğinde kabul edilemeyeceği gibi, temyiz mercilerinin, uyuşmazlıklara ilişkin olarak tarafların talepleri ve delilleri arasındaki yorum farklılıkları da tek başına adil yargılanma hakkının ihlali niteliğinde kabul edilemez (B. No: 2013/3351, 18/9/2013, § 45).

44. Açıklanan nedenlerle, başvurucu tarafından ileri sürülen iddiaların kanun yolu şikâyeti niteliğinde olduğu ve derece mahkemesi kararının bariz bir takdir hatası veya içermediği anlaşıldığından, başvurunun bu kısmının, diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

 b. Gerekçeli Karar Hakkı Yönünden

45. Başvurucu, ilk derece mahkemesi ve Yargıtay kararlarının gerekçesiz olduğunu ileri sürmüştür.

46. Anayasa’nın 141. maddesinin üçüncü fıkrası şöyledir:

“Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır.”

47. Anayasa’nın 36. maddesinin birinci fıkrasında, herkesin yargı organlarına davacı ve davalı olarak başvurabilme ve bunun doğal sonucu olarak da iddia, savunma ve adil yargılanma hakkı güvence altına alınmıştır. Maddeyle güvence altına alınan hak arama özgürlüğü, kendisi bir temel hak niteliği taşımasının ötesinde, diğer temel hak ve özgürlüklerden gereken şekilde yararlanılmasını ve bunların korunmasını sağlayan en etkili güvencelerden birisidir. Bu bağlamda Anayasa’nın, bütün mahkemelerin her türlü kararlarının gerekçeli olarak yazılmasını ifade eden 141. maddesinin de, hak arama hürriyetinin kapsamının belirlenmesinde gözetilmesi gerektiği açıktır (B. No: 2013/307, 16/5/2013, § 30).

48. Ancak derece mahkemeleri, kendisine sunulan tüm iddialara yanıt vermek zorunda değildir. Bununla beraber, ileri sürülen iddialardan biri kabul edildiğinde davanın sonucuna etkili olması söz konusu ise, mahkeme bu hususa belirli ve açık bir yanıt vermek zorunda olabilir. Böyle bir durumda dahi, ileri sürülen iddiaların zımnen reddi yeterli olabilir (B. No: 2013/5486, 4/12/2013, § 56).

49. Öte yandan, temyiz mercilerinin yargılamayı yapan mahkemenin kararına katılmaları halinde, bunu ya aynı gerekçeyi kullanarak ya da bir atıfla kararlarına yansıtmaları yeterlidir. Burada önemli olan husus, temyiz merciinin bir şekilde temyizde dile getirilmiş ana unsurları incelediğini, derece mahkemesinin kararını inceleyerek onadığını ya da bozduğunu göstermesidir (B. No: 2013/5486, 4/12/2013, § 57).

50. Somut olayda Mahkemece, tarafların ileri sürdükleri tüm deliller toplanarak ve kredi sözleşmeleri incelenerek bilirkişilerden rapor alınmış, başvurucunun gemileri seferden men ettirmesi ve yurtdışında gerçekleştirilen cebri icra işlemlerinin, taraflar arasındaki sözleşme hükümlerine, İcra ve İflas Kanunu’nun emredici hükümlerine aykırı olduğu ve tazminatı gerektirdiği belirtilerek, başvurucunun yetki itirazı reddedilmiş ve davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir (bkz. §§ 20, 23). Yargıtay tarafından da Mahkemece verilen kararın gerekçesine atıf yapılarak ve bu gerekçe aynen kabul edilerek hüküm onanmış ve karar düzeltme istemi reddedilmiştir (bkz. §§ 24, 25). Dolayısıyla ilk derece mahkemesi ve Yargıtay kararlarının gerekçesiz olduğundan söz edilemez.

51. Açıklanan nedenlerle, gerekçeli karar hakkına yönelik bir ihlalin olmadığı açık olduğundan, başvurunun bu kısmının, diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelenmeksizin “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir.

c. Yargılamanın Makul Sürede Tamamlanmadığı İddiası Yönünden

52. Başvurucunun yargılamanın uzunluğuyla ilgili şikâyeti açıkça dayanaktan yoksun olmadığı gibi bu şikâyet için diğer kabul edilemezlik nedenlerinden herhangi biri de bulunmamaktadır. Bu nedenle, başvurunun bu bölümüne ilişkin olarak kabul edilebilirlik kararı verilmesi gerekir.

 2. Esas Yönünden

53. Başvurucu, 15/9/2003 tarihinde İstanbul 3. Asliye Ticaret Mahkemesinde aleyhine açılan tazminat davasının 10/6/2013 tarihinde sonuçlandığını, bu suretle makul sürede yargılama yapılmadığını belirterek, adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

54. Adalet Bakanlığı görüş yazısında, makul sürede yargılanma hakkına ilişkin olarak görüş sunulmayacağını bildirilmiştir.

55. Anayasa’nın 148. maddesinin üçüncü fıkrası ile 6216 sayılı Kanun’un 45. maddesinin (1) numaralı fıkrası hükümlerine göre, Anayasa Mahkemesine yapılan bir bireysel başvurunun esasının incelenebilmesi için, kamu gücü tarafından müdahale edildiği iddia edilen hakkın Anayasa’da güvence altına alınmış olmasının yanı sıra Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve Türkiye’nin taraf olduğu ek protokollerinin kapsamına da girmesi gerekir. Bir başka ifadeyle, Anayasa ve Sözleşme’nin ortak koruma alanı dışında kalan bir hak ihlali iddiasını içeren başvurunun kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi mümkün değildir (B. No: 2012/1049, 26/3/2013, § 18).

56. Anayasa’nın “Hak arama hürriyeti” kenar başlıklı 36. maddesinin birinci fıkrası şöyledir:

“Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.”

57. Anayasa’nın “Duruşmaların açık ve kararların gerekçeli olması” kenar başlıklı 141. maddesinin dördüncü fıkrası şöyledir:

“Davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması, yargının görevidir.”

58. Sözleşme’nin “Adil yargılanma hakkı” kenar başlıklı 6. maddesinin ilgili kısmı şöyledir:

“Herkes medeni hak ve yükümlülükleri ile ilgili uyuşmazlıklar ya da cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamalar konusunda karar verecek olan, kanunla kurulmuş bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından davasının makul bir süre içinde, hakkaniyete uygun ve açık olarak görülmesini isteme hakkına sahiptir.”

59. Sözleşme metni ile AİHM kararlarından ortaya çıkan ve adil yargılanma hakkının somut görünümleri olan alt ilke ve haklar, Anayasa’nın 36. maddesinde yer verilen adil yargılanma hakkının da unsurlarıdır. Anayasa Mahkemesi de Anayasa’nın 36. maddesi uyarınca inceleme yaptığı bir çok kararında, ilgili hükmü Sözleşme’nin 6. maddesi ve AİHM içtihadı ışığında yorumlamak suretiyle, gerek Sözleşme’nin lafzi içeriğinde yer alan gerek AİHM içtihadıyla adil yargılanma hakkının kapsamına dâhil edilen ilke ve haklara, Anayasa’nın 36. maddesi kapsamında yer vermektedir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, § 38).

60. Somut başvurunun dayanağını oluşturan makul sürede yargılanma hakkı da yukarıda belirtilen ilkeler uyarınca adil yargılanma hakkının kapsamına dâhil olup, ayrıca davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılmasının yargının görevi olduğunu belirten Anayasa’nın 141. maddesinin de, Anayasa’nın bütünselliği ilkesi gereği, makul sürede yargılanma hakkının değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gerektiği açıktır.

61. Anayasa’nın 36. maddesi ve Sözleşme’nin 6. maddesi uyarınca, medeni hak ve yükümlülüklere ilişkin uyuşmazlıkların makul sürede karara bağlanması gerekmektedir. Başvuru konusu olayda, başvurucu aleyhine İstanbul 3. Asliye Ticaret Mahkemesinde açılan tazminat davasında, 6100 sayılı Kanun’da yer alan usul hükümlerine göre yürütülen somut yargılama faaliyetinin, medeni hak ve yükümlülükleri konu alan bir yargılama olduğunda kuşku yoktur.

62. Makul sürede yargılanma hakkının amacı, tarafların uzun süren yargılama faaliyeti nedeniyle maruz kalacakları maddi ve manevi baskı ile sıkıntılardan korunması ile adaletin gerektiği şekilde temini ve hukuka olan inancın muhafazası olup, hukuki uyuşmazlığın çözümünde gerekli özenin gösterilmesi gereği de yargılama faaliyetinde göz ardı edilemeyeceğinden, yargılama süresinin makul olup olmadığının her bir başvuru açısından münferiden değerlendirilmesi gerekir (B. No:2012/13, 2/7/2013, § 40).

63. Davanın karmaşıklığı, yargılamanın kaç dereceli olduğu, tarafların ve ilgili makamların yargılama sürecindeki tutumu ve başvurucunun davanın hızla sonuçlandırılmasındaki menfaatinin niteliği gibi hususlar, bir davanın süresinin makul olup olmadığının tespitinde göz önünde bulundurulması gereken kriterlerdir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, §§ 41–45).

64. Ancak, belirtilen kriterlerden hiçbiri makul süre değerlendirmesinde tek başına belirleyici değildir. Yargılama sürecindeki tüm gecikmelerin ayrı ayrı tespiti ile bu kriterlerin toplam etkisi değerlendirilmek suretiyle, hangi unsurun yargılamanın gecikmesi açısından daha etkili olduğu saptanmalıdır (B. No: 2012/13, 2/7/2013, § 46).

65. Yargılama faaliyetinin makul sürede gerçekleşip gerçekleşmediğinin saptanması için, öncelikle uyuşmazlığın türüne göre değişebilen, başlangıç ve bitiş tarihlerinin belirlenmesi gereklidir.

66. Medeni hak ve yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıklara ilişkin makul süre değerlendirmesinde, sürenin başlangıcı kural olarak, uyuşmazlığı karara bağlayacak yargılama sürecinin işletilmeye başlandığı, başka bir deyişle davanın ikame edildiği tarih olup, bu tarih somut başvuru açısından 15/9/2003 tarihidir.

67. Davanın ikame edildiği tarih ile Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuruların incelenmesi hususundaki zaman bakımından yetkisinin başladığı tarihin farklı olması halinde, dikkate alınacak süre, 23/9/2012 tarihinden sonra geçen süre değil, uyuşmazlığın başlangıç tarihinden itibaren geçen süredir (B. No: 2012/13, 2/7/2013, § 51). Sürenin bitiş tarihi ise, yargılamayı sonlandıran nihai karar tarihi olan 10/6/2013 tarihidir.

68. Başvuruya konu yargılama sürecinin incelenmesinde, yargılamanın konusunun, gemi ipoteği düzenlenerek kredi sözleşmeleri karşılığı kredi verilen gemilerin, kredi borçları muaccel hale gelmeden seferden alıkonulduğu ve bu durumun haksız fiil olduğu iddiasıyla açılan tazminat istemine ilişkin olduğu anlaşılmaktadır.

69. Başvurucu aleyhine 15/9/2003 tarihinde İstanbul 3. Asliye Ticaret Mahkemesinde açılan dava dosyasında taraf teşkilinin sağlanmasından sonra deliller toplanmış, başvurucu aleyhine aynı iddialarla 3/5/2004 tarihinde açılan dava dosyası birleştirilmiştir. 27/7/2004 tarihinde bilirkişilerden rapor alınmıştır. Davacılar 24/8/2004 tarihinde ıslah dilekçesi vererek tazminat miktarını artırmışlardır. Mahkemece 13/9/2004 tarihinde davanın kabulüne karar verilmiştir.

70. Başvurucunun temyizi üzerine Yargıtay 11. Hukuk Dairesince 14/4/2005 tarihinde görev yönünden hüküm bozulmuştur. Mahkemece bozma kararına direnilmesi üzerine Yargıtay Hukuk Genel Kurulunca 19/4/2006 tarihinde direnme kararı yerinde görülmüş ve esas yönünden dosyanın incelemesi için dosya Yargıtay 11. Hukuk Dairesine gönderilmiştir.

71. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi tarafından 13/10/2006 tarihinde hükmün esastan bozulması üzerine Mahkemece farklı bilirkişi heyetinden rapor alınmış, rapora itiraz edilmesi üzerine ek rapor alınmıştır. Mahkeme, başvurucunun yetki itirazını değerlendirerek reddetmiş ve tüm delilleri tartışarak davanın kabulüne karar vermiştir.

75. Temyiz üzerine, Yargıtay 11. Hukuk Dairesince 8/4/2009 tarihinde hüküm bozulmuştur. Mahkemece bozma kararına uyularak 27/7/2010 tarihinde yeniden bilirkişi raporu alınmış ve 14/10/2010 tarihinde davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.

76. Temyiz üzerine Yargıtay 11. Hukuk Dairesince 21/7/2011 tarihinde hüküm yeniden bozulmuştur. Mahkemece bozma kararına uyularak, 13/4/2012 tarihinde, bozma kararı öncesi alınan bilirkişi raporundaki hatalar resen düzeltilmiş, davalıların başvurucuya olan borçları düşülerek ve hakkaniyet indirimi yapılarak davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.

77. Temyiz üzerine Yargıtay 11. Hukuk Dairesince 2/11/2012 tarihinde onanan hüküm, karar düzeltme isteminin aynı Daire tarafından reddedildiği 10/6/2013 tarihinde kesinleşmiştir

78. Başvurunun değerlendirilmesi neticesinde, başvuruya konu yargılamanın konusu ve niteliği ile bilirkişi incelemesi gibi usul işlemlerini gerektirmesine bağlı olarak karmaşık bir niteliğe sahip olduğu, ancak yargılama sürecindeki gecikmeler ayrı ayrı değerlendirildiğinde yazılı yargılama usulüne ait özel hükümlere riayet edilmediği anlaşılmaktadır.

79. Başvuru konusu yargılamada söz konusu olduğu gibi, verilen birleştirme kararının adaletin daha iyi gerçekleştirilebilmesi için makul olduğu değerlendirilebilirse de, bu tür kararların yargılamayı uzatacağı göz önünde bulundurularak, yargılamanın diğer aşamalarında sürecin hızlandırılması hususunda daha fazla gayret ve özen gösterilmesi gerektiği açıktır.

80. Yargılama sürecinde davanın taraflarının yargılamayı geciktirici yöndeki işlem ve davranışları kural olarak, yargılamanın uzamasında taraf kusuru olarak kabul edilmekte ise de, yargılama makamlarının ilgili usuli imkânları kullanmak suretiyle bu girişimleri engelleme sorumluluğu bulunmaktadır. Bu kapsamda, taraflarca muhtelif celselerde mazeret dilekçeleri sunulduğu görülmekle birlikte, başvurucunun tutumunun yargılamanın uzamasına özellikle bir etkisi olduğu tespit edilememiştir.

81. Davada yer alan kişi sayısı ve davanın mahiyeti nedeniyle icrası gereken usul işlemlerinin niteliği başvuruya konu yargılamanın karmaşık olduğunu ortaya koymakla birlikte, davaya bütün olarak bakıldığında yaklaşık on yıllık yargılama sürecinde makul olmayan bir gecikmenin olduğu sonucuna varılmıştır.

82. Belirtilen nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

 3. 6216 Sayılı Kanun’un 50. Maddesi Yönünden

83. Başvurucu, uzun süren yargılama nedeniyle maruz kaldığı zarar karşılığı 54.228,334 USD tazminata hükmedilmesini talep etmiştir.

84. Adalet Bakanlığı görüşünde, başvurucunun haklarının ihlal edildiğinin tespiti halinde hakkaniyete uygun bir tazminata karar verilmesinin yerinde olacağı bildirilmiştir.

85. 6216 sayılı Kanun’un “Kararlar” kenar başlıklı 50. maddesinin (1) numaralı fıkrası şöyledir:

“Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. İhlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir. Ancak yerindelik denetimi yapılamaz, idari eylem ve işlem niteliğinde karar verilemez.”

86. Başvurucu tarafından maddi tazminat talebinde bulunulmuş olup, mevcut başvuruda Anayasa’nın 36. maddesinin ihlal edildiği tespit edilmiş olmakla beraber, tespit edilen ihlalle iddia edilen maddi zarar arasında illiyet bağı bulunmadığı anlaşıldığından, başvurucunun maddi tazminat talebinin reddine karar verilmesi gerekir

87. Başvurucunun tarafı olduğu uyuşmazlığa ilişkin yaklaşık on yıllık yargılama süresi nazara alındığında, başvurucunun yargılama faaliyetinin uzunluğu sebebiyle, yalnızca ihlal tespitiyle giderilemeyecek olan manevi zararları karşılığında başvurucuya takdiren 8.300,00 TL manevi tazminat ödenmesine karar verilmesi gerekir

88. Başvurucu tarafından yapılan ve dosyadaki belgeler uyarınca tespit edilen 198,35 TL harç ve 1.500,00 TL vekâlet ücretinden oluşan toplam 1.698,35 TL yargılama giderinin başvurucuya ödenmesine karar verilmesi gerekir.

V. HÜKÜM

Açıklanan gerekçelerle;

A. Başvurucunun,

1. Yargılamanın sonucunun adil olmadığı yönündeki iddiasının “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

2. Gerekçeli karar hakkının ihlal edildiği yönündeki iddiasının “açıkça dayanaktan yoksun olması” nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,

3. Makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği yönündeki iddiasının KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

4. Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan makul sürede yargılanma hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,

B. Başvurucuya 8.300,00 TL manevi TAZMİNAT ÖDENMESİNE,

C. Başvurucunun tazminata ilişkin diğer taleplerinin REDDİNE,

D. Başvurucu tarafından yapılan 198,35 TL harç ve 1.500,00 TL vekâlet ücretinden oluşan toplam 1.698,35 TL yargılama giderinin BAŞVURUCUYA ÖDENMESİNE,

E. Ödemenin, kararın tebliğini takiben başvurucunun Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına; ödemede gecikme olması halinde, bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal faiz uygulanmasına,

18/6/2014 tarihinde OY BİRLİĞİYLE karar verildi.