Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 2021/11768 Esas 2022/6563 Karar Sayılı İlamı

Mahkemesi : ... Anadolu 18. ... Mahkemesi

Dava, boşanılan eşle fiili birlikteliğinin devam ettiği gerekçesiyle bağlanmayan yetim aylığının bağlanması gerektiğinin tespiti istemine ilişkindir.
İlk Derece Mahkemesince, hükümde belirtilen gerekçelerle davanın kabulüne dair verilen karara karşı, davalı vekili tarafından istinaf yoluna başvurulması üzerine, ... Bölge Adliye Mahkemesi 33. Hukuk Dairesince, istinaf isteminin esastan reddine karar verilmiştir.
... Bölge Adliye Mahkemesi 33. Hukuk Dairesince verilen kararın, davalı vekili tarafından temyiz edilmesi üzerine, temyiz isteğinin süresinde olduğu anlaşıldıktan ve Tetkik Hâkimi ... tarafından düzenlenen raporla dosyadaki kâğıtlar okunduktan sonra işin gereği düşünüldü ve aşağıdaki karar tespit edildi.
I-İSTEM
Davacı vekili; müvekkilinin yasal evlat edinme yolu ile ... Bankası Mensupları Emekli Sandığı Vakfından emekli aylığı almakta olan ...’ ün kızı olduğu, ...’ ün vefat etmesi ve boşanmış olması nedeniyle vakfa yetim aylığı için başvuruda bulunduğu, başvurusunun boşanmanın muvazaalı olduğu, boşandığı eşi ile birlikte yaşadığı yolunda gelen ihbar ve yapılan istihbarat sonucu aylık bağlanmasının mümkün olmadığının bildirildiği, bu ret kararının haksız ve hukuka aykırı olduğu, müvekkilin eşi ile uzun süreden beri geçimsizlik ve tartışma sonucu vuku bulan gerçek bir boşanma olduğu, boşanmanın gerçekleşmesi ile birlikte davacının eski eşinin sahip olduğu evde oturan kiracının tahliyesine kadar bir müddet ablasının yanında kaldığı, daha sonra kendisine ait olan daireye taşındığı, müvekkilin boşandığı eşi ile fiilen birlikte yaşamasının söz konusu olmadığı, hatalı istihbarata dayalı değerlendirmenin hak mağduriyetine yol açtığı, bu nedenle yetim aylığına hak kazandığının tespiti ile müteveffa annesinin vefat tarihinden itibaren yetim aylığının ödenmesine karar verilmesi arz ve talep edilmiştir.
II-CEVAP
Davalı vekili cevap dilekçesi ile: Mahkememin yetkisi olduğu, esasa ilişkin olarak müvekkil vakıf aleyhine açılan davanın haksız ve dayanaksız olması nedeni ile reddi gerektiği, varis davacının ... bankası şubesine belli periyotlarla gelen tanınan kişi olduğu, 27.03.2014 tarihinde şubeye geldiğinde “müteveffa ... Hanımın maaşının kendisine bağlanacağından söz etmesi üzerine kendisine evli olduğunun maaş bağlanamayacağının söylendiği, kocası ile boşandıkları cevabının alındığı, niçin şubeye eşi ile birlikte geldiği, eşi ile aynı evde kaldığının bilindiği cevabı üzerine eşi ile aralarında şiddetli geçimsizlik olduğu, ... Hanımın vefatını bekledikleri şeklinde kaçamak cevaplar verildiği, çiftin halen aynı evde yaşadıklarının bilindiği, bu hal ve hareketlerden çiftin anlaşmalı boşanma yaptıkları şüphesinin oluştuğu” belirtilerek annesinden dolayı yetim aylığı alabilmek için anlaşmalı boşandıkları yönünde ... Bankası ... Şubesi tarafından vakıflarına ihbarda bulunulduğu, Vakfın çalışanlarından ... tarafından yapılan araştırmada sonucu gönderdiği 02.06.2014 tarihli e-postada muhtarlık kayıtlarında ..., ... (...) ve ... ’ın ... Cad. No:224/4 Hatay-Konak-... adresinde ikamet ettikleri, adrese gelindiğinde apartmanın 19 daireli olduğu, muhtarlığa yanlış beyanda bulunulduğu, davacının boşandığı eşi ...’ın çevredeki esnafa sorulduğu, buralardadır, ara sıra uğrar şeklinde cevap alındığı” 5510 sayılı Kanunun 56 ıncı maddesine göre boşandığı eşi ile fiilen birlikte yaşadığı belirlenen yetim kız çocuklarına aylık bağlanmasının mümkün olmadığı, bu nedenlerle davanın öncelikle yetkisizlik nedeni ile reddine, talebin kabul edilmemesi halinde haksız ve dayanaksız davanın esastan reddine karar verilmesi gerektiğini arz ve talep etmiştir.
III-MAHKEME KARARI
A-İLK DERECE MAHKEME KARARI
Davacının davasının kabulü ile davacının Davalı ... Bankası A.Ş. Mensupları Emekli Sandığı Vakfı tarafından annesi ... üzerinden yetim aylığı almaya hakkı olmadığına dair işleminin yerinde olmadığından hak kazandığının tespiti ile boşandığı tarihi takip eden aybaşından itibaren yasal faizi ile davacı tarafça ödenmesi gerektiğinin tespitine karar verilmiştir.
B-BÖLGE ADLİYE MAHKEMESİ KARARI
Davalı T.... Bankası Vakfı vekilinin istinaf başvurusunun HMK'nin 353/1-b.1 maddesi gereğince esastan reddine karar verilmiştir.
IV-TEMYİZ KANUN YOLUNA BAŞVURU VE NEDENLERİ
Davalı T.... Bankası Vakfı vekili, Kurum işleminin yerinde olduğunu belirterek usul ve yasaya aykırı mahkeme kararının bozulmasını istemiştir
V-İLGİLİ HUKUK KURALLARI VE İNCELEME
Davanın Yasal dayanağı, 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 56. maddesinin ikinci fıkrasıdır. Fıkrada: “Eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen eş ve çocukların, bağlanmış olan gelir ve aylıkları kesilir. Bu kişilere ödenmiş olan tutarlar, 96. madde hükümlerine göre geri alınır.” düzenlemesine yer verilmiştir. Düzenleme ile ölen sigortalının kız çocuğu veya dul eşi yönünden, boşanılan eşle boşanma sonrasında fiilen birlikte olma durumunda, ölüm aylığının kesilmesi ve ödenmiş aylıkların geri alınması öngörülmektedir. Buna göre, daha önce sosyal güvenlik kanunlarında yer almayan, boşanılan eşle fiilen birlikte yaşama olgusu, gelir veya aylık kesme nedeni ve bağlama engeli olarak benimsenmiştir. 5510 sayılı Yasa'nın 56. maddesinin Anayasa'ya aykırı olduğu gerekçesiyle iptali istemiyle Anayasa Mahkemesi'ne yapılan 2009/86 Esas numaralı başvuru, 28.04.2011 tarihinde verilen karar ile reddedilmiştir.
5510 sayılı Kanunun 56. maddesinin ikinci fıkrası, daha önceki sosyal güvenlik kanunlarında yer almayan, boşanılan eşle fiilen (eylemli olarak) birlikte yaşama olgusu, gelir/aylık kesme nedeni olarak düzenlendiği gibi, eylemli olarak birlikte yaşama, aynı zamanda gelir-aylık bağlama engeli olarak da benimsenmiştir. Burada, eylemli olarak birlikte yaşama olgusunun/durumunun tanımlanması, hukuki sınır ve çerçevesinin çizilip ortaya konulması önem arz etmektedir. Taraflar arasında hangi hukuki sebep ve maddi vakıaya dayanmış olursa olsun sona ermiş evlilik birliğinin hak ve yükümlülüklerinin sürdürüldüğü beraberlikler veya kesinleşmiş yargı kararına bağlı olarak gerçekleşmiş boşanmanın var olan-olası sonuçlarını ortadan kaldırıcı/giderici nitelikteki birliktelikler madde kapsamında değerlendirilmeli, ortak çocuk-çocuklar yönünden, boşanma kararına bağlanan veya bağlanmayan kişisel ilişkilerin yürütülmesini sağlamaya yönelik olarak, eşlerin belirli aralıklarda ve günlerde zorunlu şekilde bir araya gelmeleri durumunda ise Kanun koyucunun bu türden ilişkinin varlığının gelir-aylık bağlanmaması veya kesilmesi nedeni olarak öngörmediği kabul edilmeli, boşanılan eşle kurulan-yürütülen ilişkinin, eylemli olarak birlikte yaşama kavramı kapsamında yer alıp almadığı dikkatlice irdelenerek saptama yapılmalıdır.
Anılan 56. maddede, oldukça yalın olarak “eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen” ibareleri yer almakta olup, Kanun koyucu tarafından örneğin; “sosyal güvenlik kanunları kapsamında ölüm aylığına hak kazanmak amacıyla eşinden boşanan”, “hak sahibi sıfatını haksız yere elde etme amacıyla eşinden boşanan”, “gerçek boşanma iradesi söz konusu olmaksızın (muvazaalı olarak) eşinden boşanan” veya bunlara benzer ifadelere yer verilmemiş, sade olarak kaleme alınan metinle uygulama alanı genişletilmiştir. Maddede boşanma amacına/saikine yönelik herhangi bir düzenlemeye yer verilmediğinden, gerek Kurumca, gerekse yargı organlarınca uygulama yapılırken;eşlerin boşanma iradelerinin gerçekliğinin-samimiliğinin araştırılıp ortaya konulması söz konusu olmamalı, boşanmanın muvazaalı olup olmadığına ilişkin herhangi bir araştırma-irdeleme ve boşanma yönündeki kesinleşmiş yargı kararının geçerliliğinin sorgulaması yapılmamalı, özellikle, kesinleşmiş yargı organının verdiği karara dayanan “boşanma” hukuki durum ve sonucunun eşlerin gerçek iradelerine dayanıp dayanmadığının araştırılmasının bir başka organın yetki ve görevi içerisinde yer almadığı, kaldı ki, 4721 sayılı Türk Medeni Kanununda “anlaşmalı boşanma” adı altında hukuki bir düzenlemenin de bulunduğu dikkate alınmalıdır. Şu durumda sonuç olarak vurgulanmalıdır ki, boşanma tarihi itibarıyla gerçek-samimi boşanma iradelerine sahip olan (evlilik birliği temelinden sarsılan) veya olmayan tüm eşlerin, maddenin yürürlük tarihi olan 01.10.2008 tarihinden itibaren her ne sebeple olursa olsun eylemli olarak birlikte yaşadıklarının saptanması durumunda gelirin-aylığın kesilmesi zorunluluğu bulunmaktadır.
Gelirin-aylığın kesilme tarihi ile Kurumun geri alım (istirdat) hakkının kapsamına ilişkin olarak; eylemli birlikte yaşama olgusunun gerçekleşme-başlama tarihi esas alınarak bu tarih itibarıyla gelir-aylık kesme veya iptal işlemi tesis edilip ilgiliye, anılan tarihten itibaren yapılan ödemeler yasal dayanaktan yoksun-yersiz kabul edilmeli, ancak, söz konusu madde 01.10.2008 günü yürürlüğe girdiğinden, eylemli birliktelik daha önce başlamış olsa dahi maddenin yürürlük günü öncesine gidilmemeli, başka bir anlatımla 01.10.2008 tarihi öncesine ilişkin borç tahakkuku söz konusu olmamalı, böylelikle açıklığa kavuşturulacak yersiz ödeme dönemine ilişkin olarak 5510 sayılı Kanunun 96. maddesine göre uygulama yapılmalıdır. İnceleme konusu 56. maddede, “eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle” ibareleri yer aldığından, birden fazla evlilik ve doğal olarak birden fazla boşanmanın gerçekleşmiş olması durumunda, boşanılan herhangi bir eşle eylemli olarak birlikte yaşama durumunda madde hükmünün uygulanacağı gözetilmelidir.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 56. maddesinin ikinci fıkrasına dayalı açılan bu tür davalarda eylemli olarak birlikte yaşama olgusunun tüm açıklığıyla ve özellikle taraflar arasındaki uyuşmazlık konusu dönem yönünden ortaya konulması önem arz etmektedir. Bu aşamada, özellikle, Anayasa'nın 20., 5510 sayılı Kanunun 59., 100., 298 sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanunun 28., 45., 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu'nun 3., 45 – 53., 4857 sayılı ... Kanunu'nun 32., 01.10.2011 günü yürürlüğe giren 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 6., 24 – 33., 189., 190., 191., 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun 6., 19., 20., maddeleri ve diğer ilgili mevzuat hükümleri göz önünde bulundurulmak suretiyle yöntemince araştırma yapılmalı, tarafların göstereceği tüm kanıtlar toplanmalı, bildirilen ve dinlenilmesi istenilen tanıkların ifadeleri alınmalı, davacı ile boşandığı eşinin yerleşim yerlerinin saptanmasına ilişkin olarak; ilgili Nüfus Müdürlüklerinden sağlanan nüfus kayıt örnekleri ile yerleşim yeri ve diğer adres belgelerinden yararlanılmalı, adres değişiklik ve nakillerine ilişkin bilgilere ulaşılmalı, özellikle ilgili Nüfus Müdürlüğü’nden adres hareketleri, tarihleriyle birlikte istenilmeli, ilgililerin su, elektrik, telefon aboneliklerinin hangi adreste kimin adına tesis edildiği saptanmalı, seçmen bilgi kayıtları getirtilmeli, varsa çalışmaları nedeniyle resmi/özel kurum ve kuruluşlara verilen belgelerde yer alan adresler dikkate alınmalı, medula sisteminde kayıtlarda görülen adresler ilgili sağlık kuruluşlarından araştırılmalı, eşlerin boşanma sebebi, boşanma ilamında velayet, çocukla kişisel ilişki, nafaka, tazminat hükümleri varsa nasıl yerine getirildikleri belirlenmeli, boşanılan eş 4857 sayılı Kanun hükümleri kapsamında yer almakta ise ödeme için adına açılan banka hesabında kayıtlı yerleşim yeri saptanmalı, boşanan eşlerin kayıtlı oldukları bölge/bölgeler yönünden geniş kapsamlı Kolluk araştırması yapılmalı, anılan mahallelerde görev yapmış/yapmakta olan muhtar ve azalardan istem hakkında düşünce edinmeye yetecek kadarının tanık sıfatıyla bilgi ve görgülerine başvurulmalı, Kurum işlemine dayanak tutanakları tutan görevliler dinlenilmeli, böylelikle “boşanılan eşle eylemli olarak birlikte yaşama” olgusunun gerçekleşip gerçekleşmediği, toplanan kanıtlar ışığı altında değerlendirildikten sonra elde edilecek sonuca göre hüküm kurulmalıdır.
Somut uyuşmazlıkta, mahkeme kabulü eksik inceleme ve araştırmaya dayalıdır. Davacı ve boşandığı eşinin adres kayıt sistemindeki adresleri ile belirlenen diğer adreslerde birlikte yaşadıkları iddia edilen dönem yönünden birlikte yaşayıp yaşamadıkları zabıta marifetiyle araştırılmalı, söz konusu adreslerdeki komşular tespit edilerek ifadelerine başvurulmalı,davacı ve eşinin seçmen kayıtları getirtilmeli,öte yandan dosya içinde eş ...’ın “... Mah.490. Sok.no:26/8 Karabağlar-...”adresinde yapılan 11.01.2018 tarihli emniyet araştırmasında tutulan tutanakta,... isimli kişinin ailesiyle ikamet ettiği ve daireyi eş ...’dan kiraladığı ancak kira bedelini davacının banka hesabına yatırdığı yönünde beyanda bulunduğu görüldüğünden bu husu da irdelenerek, ... de dinlenmek, kira sözleşme örneği ve kira ödemelerinin kime yapıldığı hususu da irdelenmek suretiyle dosya kapsamındaki tüm bilgi ve belgeler de değerlendirilerek boşanılan eşle eylemli olarak birlikte yaşama olgusunun gerçekleşip gerçekleşmediği toplanan kanıtlar ışığında şüphe bırakmayacak şekilde ortaya konularak hüküm kurulmalıdır.
Bu maddi ve hukuki olgular göz önünde bulundurulmaksızın, eksik inceleme ve araştırma sonucu verilen karar usul ve yasaya aykırı olup, bozma nedenidir.
O hâlde, davalı vekilinin bu yönleri amaçlayan temyiz itirazları kabul edilmeli ve ... Bölge Adliye Mahkemesi 33. Hukuk Dairesinin istinaf başvurusunun esastan reddine ilişkin kararının kaldırılarak, İlk Derece Mahkemesince verilen hüküm bozulmalıdır.
SONUÇ: ... Bölge Adliye Mahkemesi 33. Hukuk Dairesi kararının HMK’nın 373/1. maddesi gereği kaldırılarak, temyiz edilen ilk derece mahkemesi hükmünün yukarıda açıklanan nedenlerle BOZULMASINA, temyiz harcının istek halinde ilgiliye iadesine, kararın bir örneğinin Bölge Adliye Mahkemesine, dosyanın kararı veren İlk Derece Mahkemesine gönderilmesine, 27/04/2022 gününde oybirliğiyle karar verildi.